Με μία ταινία του πολυβραβευμένου László Nemes συνεχίζονται στις 9.30 σήμερα το βράδυ, στο αίθριο του Παλαιού Δημοτικού Νοσοκομείου, για το Διεθνές Φεστιβάλ της Πάτρας, οι προβολές της ενότητας του Δημοτικού Κινητού Κινηματογράφου.
Η ταινία εκτυλίσσεται στη Βουδαπέστη στην καρδιά της Ευρώπης το 1913. Η νεαρή Ιρις Λάιτερ (Juli Jakab) φτάνει στην Βουδαπέστη ελπίζοντας να εργαστεί ως καπελού στο θρυλικό κατάστημα που κάποτε ανήκε στους γονείς της.
Παρόλα αυτά ο νέος ιδιοκτήτης Οσκαρ Μπρίλλ (Vlad Ivanov) δεν δέχεται να την προσλάβει. Τη στιγμή της άφιξής της στο κατάστημα, γίνονται προετοιμασίες για την υποδοχή σημαντικών καλεσμένων κι ένας άνδρας προσεγγίζει την Ιρις αναζητώντας κάποιον Κάλμαν Λάιτερ, για τον οποίο – και παρόλο που φέρει το ίδιο επώνυμο με εκείνην- η Ίρις δεν έχει ακούσει ποτέ τίποτε.
Αρνούμενη να φύγει από την πόλη, η Ιρις αρχίζει να αναζητά τον Κάλμαν Λάιτερ, τον μοναδικό συνδετικό κρίκο με το χαμένο της παρελθόν. Αυτή η αναζήτηση την οδηγεί μακριά από τα λαμπερά φώτα του καταστήματος Λάιτερ, στους σκοτεινούς δρόμους μιας Βουδαπέστης που αρχίζει να αντανακλά την αναστάτωση ενός πολιτισμού που ετοιμάζεται να βυθιστεί στο χάος.
Τα μηνύματα
Ως κέντρο και σταυροδρόμι της Ευρώπης της εποχής, η Αυστρο-ουγγαρέζικη μοναρχία επηρεάζεται έντονα από τις φυγόκεντρες δυνάμεις και εντάσεις και ταλαντεύεται μεταξύ παρακμής και μοντερνισμού.
Ο ηλικιωμένος Αυτοκράτορας της Αυστρο-ουγγαρέζικης αυτοκρατορίας και Βασιλιάς της Ουγγαρίας Φραντς Τζόζεφ κυβερνά από την Βιέννη μια πελώρια έκταση δεκάδων εθνοτήτων, πολλών διαφορετικών κουλτουρών και θρησκειών. Όλα τα πολιτικά και ιδεολογικά κινήματα που έχουν ξεπεταχθεί στην διάρκεια του 19ου αιώνα : σοσιαλισμός, εθνικισμός, αναρχισμός κάνουν τώρα την παρουσία τους αισθητή πολύ συχνά μπερδεμένα όλα μαζί.
Ο αντισημιτισμός στην μοντέρνα του εκδοχή ωριμάζει στην Βιέννη της εποχής. Νέες επιστημονικές προσεγγίσεις ανθίζουν και οι πρώτες μορφές ψυχολογικών σπουδών και η ψυχανάλυση ευδοκιμούν, ταυτόχρονα με σωρεία ψευτο-επιστημονικών ομάδων και διανοουμένων , οι οποίοι κάποιες φορές με μορφή αιρέσεων, καθοδηγούμενοι από τον αρχηγό τους διεκδικούν την θέση τους στην κοινωνία. Ετσι, διαφορετικές τάσεις και κινήματα, κατά βάσει περιθωριακά, αλλά ενθουσιώδη, συνυπάρχουν στην Αυστρο –Ουγγαρία. Την ίδια περίοδο όλες οι μορφές τέχνης, αρχιτεκτονική, κινηματογράφος, λογοτεχνία βρίσκονται σε άνθιση.
Η κρίση ταυτότητας που προκύπτει από την διάσπαση των προσδοκιών και την καθίζηση της κεντρικής Αυτοκρατορικής εξουσίας , σε συνδυασμό με την απομυθοποίηση του κόσμου και την κρίση στις σχέσεις μεταξύ των δύο φύλων, δίνουν τόπο σε έναν παλλόμενο κόσμο που θα μπορούσε να οδηγηθεί είτε σε μια εκστατική πρόοδο ή μια συνολική κατάρρευση.
Κατά έναν τρόπο, αυτή η κοινωνία που είναι ερωτευμένη με την τεχνολογία και διαπνέεται από αισιοδοξία χωρίς όρια, είναι βαθιά άρρωστη και υπάρχει μια περιρρέουσα αίσθηση ότι κάτι κακό, ίσως απολύτως καταστροφικό μπορεί να συμβεί. Είναι μια εποχή σχεδόν βιβλικής προσμονής.
Αυτή η κοινωνία, της οποίας οι κώδικες και η εκλέπτυνση αποτυπώνονται και εκφράζονται στον τρόπο ντυσίματος και συμπεριφοράς, στα καπέλα που σχεδιάζονται και φοριούνται, διατηρεί ένα επίπεδο ηρεμίας. Αλλά κάτω από το πέπλο της ηρεμίας και του πολιτισμού πνέουν δυνατά δυνάμεις εκτός ελέγχου.
Και αυτές οι δυνάμεις είναι έτοιμες να συμπαρασύρουν όλους τους ανέμελους ανθρώπους με πίστη στην πρόοδο σε ένα χάος και καταστροφή βιομηχανικών διαστάσεων.
Όπως αναφέρει στο σημείωμά του ο σκηνοθέτης , «Πριν ακόμα ξεκινήσω την ταινία μου «Ο γιος του Σαούλ» είχα ήδη στο μυαλό μου μια ταινία για μια γυναίκα , μόνη, χαμένη στον κόσμο της, σε μια κοινωνία που προσπαθεί αλλά αδυνατεί να κατανοήσει. Ισως εξαιτίας των λογοτεχνικών και κινηματογραφικών επιρροών μου από την κεντρική Ευρώπη με προσελκύουν οι χαρακτήρες οι οποίοι καλύπτονται μερικώς από ένα μυστήριο, των οποίων τις πράξεις το κοινό καλείται να εξετάσει και να επανεξετάζει συνεχώς και οι οποίοι κάποια στιγμή αποκαλύπτουν μια απροσδόκητη διάσταση, σαν παράξενες Ζαν Ντ’ Αρκ της κεντρικής Ευρώπης.
Σε αντίθεση με τον «Γιο του Σαούλ» που έχει στοιχεία ντοκυμαντέρ η Δύση Ηλίου προσομοιάζει μια ιστορία μυστηρίου όπου ο θεατής καλείται στην διαδρομή του βασικού ήρωα και μαζί του προσπαθεί να αναζητήσει τον δρόμο μέσα σε αυτόν τον λαβύρινθο προσόψεων και επιπέδων.
Από την αρχή φαντάστηκα αυτήν την ταινία ως έναν τρόπο να εκτινάξω τον θεατή, μαζί με την Ιρις, σε έναν προσωπικό λαβύρινθο με στόχο να βρει τον αδερφό της και τελικά το νόημα του κόσμου που προσπαθεί να ανακαλύψει. Πίσω από κάθε στοιχείο που αποκαλύπτεται υπάρχει μια αντιφατική πληροφορία. Πίσω από κάθε επίπεδο, εμφανιζεται ένα άλλο, και η ίδια η βασική ηρωίδα μπορεί να μην κατανοεί την διαδικασία που λαμβάνει χώρα μέσα της. Η Ιρις είναι ένας χαρακτήρας που συλλαμβάνεται μεταξύ φωτός και σκοταδιού, μεταξύ ομορφιάς και απειλής και είναι ανίκανη να διαχειριστεί τις γκρίζες ζώνες. Με αυτήν την έννοια η ΔΥΣΗ ΗΛΙΟΥ είναι η ιστορία ενός κοριτσιού, το άνθισμα ενός παράξενου λουλουδιού.
Από την σύλληψη της ταινίας με ενδιέφερε να παρακολουθήσω την Ιρις από κοντά με μια οικοιότητα ασυνήθιστη για ταινία εποχής. Αυτό που με ενδιέφερε ήταν να καταργήσω την απόσταση που έχουμε από το παρελθόν λόγω της αντίληψής μας που λειτουργεί με ένα τρόπο «καρτ -ποστάλ» για προηγούμενες περιόδους. Ελπίζω ο θεατής να βυθιστεί σε έναν άγνωστο κόσμο, όπου οι άνθρωποι μιλούν άλλες γλώσσες – ο ήχος παίζει πολύ μεγάλο ρόλο σε αυτήν την βύθιση- και να αναγκαστεί να εγκαταλείψει τις άμυνες του. Το να αγγίξω τον θεατή αφού τον κάνω να νιώσει και να σκεφτεί, είναι ο τελικός μου στόχος.
Ως κινηματογραφιστής ελκύομαι να ανακαλύψω το σημείο που η ατομική ανθρώπινη ψυχή (υποκειμενικότητα) συναντιέται με την συνολική ψυχή του πολιτισμού μας. Όταν οραματίστηκα την ΔΥΣΗ ΗΛΙΟΥ προσπάθησα να βρω ακριβώς αυτό το σημείο επαφής μεταξύ της ιστορίας του ατόμου και της κατάστασης του κόσμου την συγκεκριμένη στιγμή ύπαρξης της ηρωίδας. Οι σημερινοί κινηματογραφιστές αναζητούν να προσανατολίζουν και να καθησυχάζουν τον θεατή συνεχώς αλλά εμένα πάντα με ενδιέφερε να ψάξω τρόπους να φέρω το κοινό σε επαφή με την υποκειμενική εμπειρία της αβεβαιότητας και την εύθραυστη κατάσταση την βασική συνιστώσα της ανθρώπινης εμπειρίας. Όπως και με τον «Γιο του Σαούλ», δεν ήθελα να κάνω μια συμβατική ταινία εποχής. Πίστεψα ότι μπορώ να καταφέρω περισσότερα με μια κοντινή ματιά σε αυτόν τον κόσμο από να προσπαθήσω να τον αποκωδικοποιήσω στο σύνολο του. Η φαντασία του θεατή πρέπει να έρθει να συμπληρώσει τα υπόλοιπα.
Θεωρώ την σημερινή τυποποίηση του κινηματογράφου και της τηλεόρασης ύποπτη και το ενδιαφέρον μου έγκειται στο να βρεθούν νέοι τρόποι να ειπωθούν ιστορίες μέσω της εικόνας, που δεν βασίζονται στην υπερ-επίδειξη ή υπερ-ανάλυση.
Αυτό σημαίνει ότι πρέπει κανείς να πάρει ρίσκο.
Η αίσθησή μου είναι ότι η σημερινή εμπειρία του να βλέπει κανείς σινεμά είναι πλήρως απογοητευτική και περιορισμένη, καθώς βασίζεται σε μια βιομηχανοποιημένη κινηματογραφική γλώσσα με σκοπό την ευκολία κατανόησης. Οι ταινίες σήμερα αρνούνται να εμπιστευτούν τον θεατή. Ο τρόπος που σκηνοθέτησα την ΔΥΣΗ ΗΛΙΟΥ ίσως παραξενέψει όποιον είναι οπαδός των σημερινών κινηματογραφικών μεθόδων. Θέλησα να επαναφέρω την αίσθηση της περιπετειώδους εμπειρίας στην κινηματογραφική εμπειρία.
Λάζλο Νέμες
Ο Λάζλο Νέμες γεννήθηκε στις 18 Φεβρουαρίου του 1977 στην Βουδαπέστη. Αφού σπούδασε ιστορία, διεθνείς σχέσεις και σεναριογραφία στο Παρίσι εργάστηκε ως βοηθός σκηνοθέτη στην Γαλλία και την Ουγγαρία. Υπήρξε βοηθός του Bella Τar στην ταινία «The man from London» και στην συνέχεια σπούδασε σκηνοθεσία στο New York University. Οι ταινίες του μικρού μήκους έχουν κερδίσει περισσότερα από 30 βραβεία σε 100 διεθνή φεστιβάλ. Η πρώτη του ταινία μεγάλου μήκους «Ο ΓΙΟΣ ΤΟΥ ΣΑΟΥΛ» κέρδισε το βραβείο Grand Prix στο Φεστιβάλ των Καννών και στην συνέχεια την Χρυσή Σφαίρα και το Οσκαρ Καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας το 2016.
Η «ΔΥΣΗ ΗΛΙΟΥ» είναι η δεύτερη μεγάλου μήκους ταινία του.
Δράμα (2018) – 142’ – Σκηνοθεσία:– Σενάριο: László Nemes, Clara Royer (co-writer), Matthieu Taponier (co-writer) – Πρωταγωνιστούν: Juli Jakab και Vlad Ivanov
ΕΙΣΟΔΟΣ ΕΛΕΥΘΕΡΗ
