Ενα διαδραστικό installation με επίκεντρο την παγκόσμια μεταναστευτική κρίση και στόχο τη συλλογική δράση υποδέχεται το κοινό στην καρδιά της Τέιτ Mόντερν στο Λονδίνο έως τις 24 Φεβρουαρίου. Η Τάνια Μπρουγκέρα ανατρέπει τα μέχρι τώρα δεδομένα των δημόσιων μεγα-εγκαταστάσεων που φιλοξενούνται στο μεγαλειώδες κενό του Turbine Hall, αναδεικνύοντας την πολιτική διάσταση του μεταναστευτικού ζητήματος μέσα από τον νου και το σώμα των επισκεπτών. Η Κουβανή καλλιτέχνις συναρμολογεί μια μεταβαλλόμενη περφόρμανς επενδύοντας σε ένα κοινωνικό πείραμα πραγματικής ενσυναίσθησης.
Υπό τους μελαγχολικά επιθετικούς ήχους-βουητά του Στιβ Γκούντμαν (Kode9), μουσικού και ιδρυτή της δισκογραφικής Hyperdub Records, ο επισκέπτης περιηγείται σ’ έναν κενό χώρο βαμμένο με κατάμαυρη γυαλιστερή μπογιά. Πάνω εκεί δημιουργείται ένα αργυρόχρωμο παραλληλεπίπεδο που εγγράφει το ανάγλυφο του σώματος των επισκεπτών. Βήματα, κορμός, δαχτυλικά αποτυπώματα αφήνουν το λευκό ίχνος τους στο θερμοευαίσθητο δάπεδο. Οταν μάλιστα μαζευτούν πολλοί άνθρωποι –πάνω από 150–, λόγω της μεγάλης θερμότητας που διαχέεται στον χώρο, αποκαλύπτεται μια κρυμμένη εικόνα: το πορτρέτο του Γιουσέφ, ενός νεαρού Σύρου μετανάστη, που παρά τις αντιξοότητες κατάφερε να εγκατασταθεί στο Ηνωμένο Βασίλειο. Πλέον μένει στην Αγγλία, σπουδάζει ιατρική και δουλεύει στο NHS (Εθνικό Σύστημα Υγείας).
Μπορούν όμως να μαζευτούν ταυτόχρονα τόσοι άνθρωποι; Ποιοι τελικά θα δουν το πορτρέτο του Σύρου μετανάστη; Σε μόνιμο καθεστώς «κατάστασης εξαίρεσης», κατά τον Αγκάμπεν, με πρόσχημα την έκτακτη ανάγκη της κρίσης όπου η εξαίρεση γίνεται κανόνας, οι πόλεις μεταλλάσσονται σε περιφραγμένες κοινότητες και η απειλή προσδίδεται μονοδιάστατα στο βλέμμα συγκεκριμένων μειονοτήτων και κοινωνικών ομάδων. Πώς μπορούμε να ανταποκριθούμε στην αυξανόμενη παγκόσμια άνοδο του εθνικισμού και της ξενοφοβίας; Υπάρχει τρόπος μέσα από την τέχνη;
Πολλά από τα έργα της Μπρουγκέρα σχετίζονται με το πώς αντιδρούμε ως πολίτες σε συγκεκριμένες περιστάσεις. Το ονομάζει «Arte de Conducta» (τέχνη της συμπεριφοράς). Στο έργο αυτό, με μια συμβολική κίνηση προτάσσει τη συλλογική παρουσία, τη μαζική συμμετοχή και τη συνεργασία ως το μόνο μέσο αποκάλυψης της εικόνας.
Ο Γιουσέφ και κάθε μετανάστης θα γίνει ορατός και θα ζήσει ανάμεσα και μαζί μας μόνον όταν τον υποστηρίξουμε. Αλλιώς θα μείνει για πάντα κρυμμένος, περιμένοντας βοήθεια και αλληλεγγύη.
Στόχος της Μπρουγκέρα είναι οι επισκέπτες να προβληματιστούν πάνω στη μεταναστευτική κρίση, να την αποσπάσουν από την ανωνυμία της δημοσιογραφικής παράθεσης γεγονότων και τη στατιστική απρόσωπη αφήγηση και να τη μετατρέψουν σε αμιγές συναίσθημα. Η σκέψη να γίνει δάκρυ. Ακριβώς γι’ αυτό σχεδιάζει, δίπλα στον κεντρικό χώρο της Τέιτ, το «Δωμάτιο των Λυγμών». Ενα μικρό παρεκκλήσι «εξαναγκασμένης ενσυναίσθησης». Εκεί οι επισκέπτες βάζουν κυριολεκτικά τα κλάματα, μιας και ο χώρος έχει ποτιστεί με μενθόλη που προκαλεί αληθινά δάκρυα. Η Μπρουγκέρα απαντά στην αδιαφορία με ανεξέλεγκτο συναίσθημα. Παράλληλα συνεργάζεται με 21 κατοίκους της περιοχής, τους «Γείτονες της Tate», σε μια προσπάθεια να εμπλέξει την τοπική κοινότητα με την τέχνη.
Μανιφέστο–πρόταση
Μαζί συνέθεσαν ένα μανιφέστο–πρόταση για «μια κουλτούρα σύνδεσης και αμοιβαίας δέσμευσης», το οποίο αναγκαστικά διαβάζεις κατά τη σύνδεσή σου στο Wi-Fi της Τέιτ. Με ακτιβιστική διάθεση οι περίοικοι σε καλούν να αναλάβεις τις ευθύνες σου ως πολίτη συνδράμοντας σε ανιδιοτελείς δράσεις.
Η εγκατάσταση της Μπρουγκέρα δεν έχει συγκεκριμένο όνομα. Ή μάλλον έχει όνομα που αλλάζει καθημερινά. Εναν αριθμό, που αυξάνεται συνεχώς. Στον αριθμό των ανθρώπων που μετανάστευσαν πέρυσι προστίθεται ο αριθμός των θανάτων μεταναστών που καταγράφηκαν μέχρι στιγμής φέτος. Η πληροφορία αυτή αντλείται από το Κέντρο Ανάλυσης Δεδομένων Παγκόσμιας Μετανάστευσης του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης (IOM). Το νούμερο σφραγίζεται στο χέρι του επισκέπτη. Στο ξεκίνημα της έκθεσης ήταν 10.142.926. Σήμερα είναι 10.147.896 καταδεικνύοντας την υπέρμετρης κλίμακας μαζική μετανάστευση και τους κινδύνους που τη συνοδεύουν.
Ας ελπίσουμε να μην έχει αλλάξει δραματικά έως το τέλος της έκθεσης.
Η ανοικτή καταγγελία της κουβανικής κυβέρνησης για λογοκρισία στην τέχνη
Η Μπρουγκέρα, κόρη του Μιγκέλ Μπρουγκέρας, διπλωμάτη και αναπληρωτή υπουργού Εξωτερικών και Τουρισμού στην κυβέρνηση του Φιντέλ Κάστρο, γεννήθηκε το 1968 στην Κούβα. Εργάζεται μεταξύ Νέας Υόρκης και Αβάνας και η δουλειά της εκτίθεται στις μόνιμες συλλογές πολλών ιδρυμάτων (Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης της Νέας Υόρκης, Μουσείο Τεχνών του Μπρονξ, Εθνικό Μουσείο Καλών Τεχνών της Αβάνας, Τέιτ).
Η ίδια χρησιμοποιεί τον όρο Arte Util (χρήσιμη τέχνη) για να αφυπνίσει το κοινό σχετικά με πολιτικοινωνικά θέματα που έχουν να κάνουν με τη θεσμική εξουσία, τα σύνορα, τη μετανάστευση αλλά και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Το περασμένο καλοκαίρι παρουσίασε το έργο «Whisper#6» του Tάτλιν στην εκδοχή του για την Ελλάδα, στο ΚΠΙΣΝ. Ενα σχόλιο πάνω στη λογοκρισία, την ενεργό συμμετοχή, τη δημοκρατία και την εξουσία. Η πρώτη εκδοχή της συμμετοχικής αυτής περφόρμανς είχε παρουσιαστεί το 2009 στη 10η Μπιενάλε της Αβάνας, στην πλατεία της Επανάστασης. «O Ψίθυρος του Τάτλιν#6» ήταν μια διαμαρτυρία κατά της λογοκρισίας στην Κούβα.
Η Μπρουγκέρα καταγγέλλει ανοικτά την κουβανική κυβέρνηση για έλλειψη ελευθερίας καλλιτεχνικού λόγου. Αρχές Δεκεμβρίου συνελήφθη στην Κούβα και αφέθηκε ελεύθερη ύστερα από ένα 24ωρο διαμαρτυρόμενη κατά του νέου διατάγματος 349, που κατά δήλωσή της νομιμοποιεί τη λογοκρισία, μιας και η τέχνη θα πρέπει να ταυτίζεται με τις ηθικές και πολιτιστικές αξίες της κυβέρνησης.
Η κουβανική κυβέρνηση από την άλλη φοβάται για την καθολική εμπορευματοποίηση της τέχνης, κάτι που συμβαίνει κατά κόρον σε καπιταλιστικές χώρες. Ο αντίλογος Kουβανών καλλιτεχνών στην Μπρουγκέρα είναι αν υπάρχει πραγματική ελευθερία λόγου σε χώρες που όλα εξαρτώνται από το χρήμα ή αν ακόμα και εκεί υπάρχουν, και τι είδους, αποκλεισμοί. Στο δυτικό μοντέλο, η καλλιτεχνική ελευθερία συμβαδίζει με τις διακυμάνσεις της χρηματιστηριακής αγοράς. Ο τζίρος των πωλήσεων μέσω δημοπρασιών έχει αυξηθεί τρομακτικά και πολλά έργα φυλάσσονται αποκλειστικά σε ιδιωτικές κλειστές συλλογές ή θυρίδες ως πολύτιμα τρόπαια, αποκλεισμένα από το κοινό. Εργα ακόμα και «ανατρεπτικών» ή «εναλλακτικών» καλλιτεχνών όπως ο Μπάνκσι πουλιούνται προς 1 εκατ. λίρες στον οίκο Sotheby’s στο Λονδίνο. Και μάλιστα όταν «αυτοκαταστρέφονται» από τον ίδιο, όπως ο πρόσφατος πίνακάς του «Girl With a Balloon», η αξία τους εκτοξεύεται. Καλλιτέχνες και κινήματα εκτός Δύσης αλλά και γυναίκες από όλα τα μήκη και τα πλάτη της Γης έχουν σχεδόν αποσιωπηθεί από τη διεθνή βιβλιογραφία τέχνης.
Σαφώς και πρέπει να ανοίξει μια πολύ μεγαλύτερη συζήτηση για τους πολυσήμαντους αποκλεισμούς και τα χρηματιστήρια τέχνης, αλλά η λογοκρισία δεν είναι λύση. Ακτιβίστρια, η Τάνια Μπρουγκέρα συνεχίζει να εναντιώνεται στην ποινικοποίηση της τέχνης μέσω δυστοπικών νόμων που απαγορεύουν στους καλλιτέχνες να ασκούν το επάγγελμα χωρίς κρατική άδεια, αλλά και σε καλλιτεχνικές υπηρεσίες που απαιτούν έγκριση από το υπουργείο Πολιτισμού και αντίστοιχα ιδρύματα, καθιστώντας αδύνατη την ανεξάρτητη τέχνη. Στις 5 Δεκεμβρίου υποστηρικτές της πραγματοποίησαν έκθεση διαμαρτυρίας στην Τέιτ Μόντερν μιλώντας σε μικρόφωνο σχετικά με το κουβανικό διάταγμα 349 αλλά και για την «κακοποίηση» καλλιτεχνών σε όλο τον κόσμο.