Kάποτε ήταν τοπόσημα των δρόμων. Με βάση αυτά, έδινες ραντεβού, προσδιόριζες χώρους και γραφεία, έκανες περιγραφές. Ήταν το απαραίτητο «καλημέρα» στον τύπο που φιγουράριζε πάνω από μια σειρά τσίχλες και καραμέλες μέσα από ένα παραθυράκι που τον έκανε να μοιάζει με… μονόστηλη φωτογραφία και το κλασσικό «πετάξου μέχρι…» για να προμηθευτείς ανά πάσα ώρα και στιγμή είδη… πρώτης ανάγκης, έτσι όπως εκλαμβάνει κανείς την πρώτη ανάγκη: από τσιγάρα και παυσίπονα, έως μπαταρίες και τσίχλες.
Κάποτε, όχι πολύ μακριά, μόλις το 2007, τα περίπτερα στην Πάτρα (με όρια το Ρίο, τα Δεμένικα και τα Βραχνέικα), ανέρχονταν σε 320. Σήμερα είναι μόλις και μετά βίας 123 και όλα δείχνουν ότι θα μειωθούν κι άλλο, μέχρι να εγκατασταθούν και αυτά κάποια στιγμή στο πεδίο των αναμνήσεων μαζί με άλλα επαγγέλματα που κάποτε ήταν νεωτερισμός και σήμερα …μουσειακό είδος. Σε ορισμένα σημεία της πόλης μάλιστα, όπως το Ζαβλάνι, υπάρχει μόνο ένα περίπτερο σε μια μεγάλη ακτίνα εξυπηρέτησης ενώ δεν έλειψαν και τα απίστευτα λουκέτα σε κεντρικά περίπτερα τα οποία κάποτε θεωρούνταν σωστά «χρυσοχοεία», και η εξαφάνιση περιπτέρων από κεντρικούς δρόμους, όπως η Κορίνθου επειδή δεν ανταποκρίνονταν στις από το νόμο οριζόμενες αποστάσεις από το πεζοδρόμιο.
Ακόμη και στην πλατεία Γεωργίου είδαμε κατεβασμένα ρολά για πολλούς μήνες. Και βεβαίως δεν είναι μόνο η Πάτρα που πενθεί περίπτερα. Σε πανελλαδικό επίπεδο, το 2010 τα περίπτερα υπολογίζονταν σε περίπου 11.000, ενώ σήμερα δεν ξεπερνούν τα 6.000. Από αυτά, το 1/3 λειτουργεί στην Αθήνα.
«Θα έχουμε ακόμη μεγαλύτερη, μείωση, θα κλείσουν κι άλλα περίπτερα» λέει στις ο Πρόεδρος του Σωματείου Περιπτεριούχων Πάτρας Τάκης Ταλαγάνης, ο οποίος εξηγεί ότι ο «θάνατος» του περιπτέρου ήταν η καλπάζουσα φορολογία στα τσιγάρα, μιας και ο καπνός ήταν και παραμένει ο βασικός αιμοδότης ενός περιπτέρου, με τη μόνη διαφορά ότι κάποτε άφηνε σημαντικά κέρδη και σήμερα, μερικά ψίχουλα που είναι αδύνατον να κρατήσουν ζωντανό τον κλάδο.
«Και όλα αυτά, ενώ το περίπτερο σε θέλει καθισμένο σε ένα μικρό χώρο, μόλις 2 με 3 τετραγωνικά, για ώρες που μπορεί να αγγίζουν και τις 10 και τις 12 σε κάθε βάρδια, για έναν τζίρο που θα σου εξασφαλίσει μόλις και μετά βίας ένα 4% του κέρδους. Χωρίς κλιματισμό, χωρίς τουαλέτα, με κινδύνους για ληστείες….». Χαρακτηριστικό μάλιστα είναι το γεγονός ότι οι περισσότεροι περιπτεράδες αντιμετωπίζουν μυοσκελετικά προβλήματα, ενώ στην πλειοψηφία τους, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, λειτουργούν τα περίπτερα οικογενειακά, αποφεύγοντας να απασχολούν υπαλλήλους.
Τα ενοίκια, οι ιδιώτες και ο δήμος
Όπως λέει ο κ. Ταλαγάνης μπορεί στην Πάτρα ένα περίπτερο να έχει ενοίκιο από 700 και 800, έως 1200 ευρώ εφόσον έχει ενοικιαστεί από ιδιώτη και 500 ευρώ περίπου εφόσον έχει ενοικιαστεί από το δήμο.
«Από τα 123 περίπτερα, περίπου τα 30, ίσως και λίγο παραπάνω, ανήκουν στο δήμο Πατρέων, ο οποίος ευτυχώς κρατάει ακόμη χαμηλά τις τιμές». Πώς προέκυψε η ανάμιξη των δήμων;
Μέχρι το 2011, σε ποσοστό 90% το λιανικό εμπόριο προϊόντων καπνού γινόταν από τα περίπτερα, ενώ υπήρχε ένας μικρός αριθμός αδειοδοτημένων σημείων καταστημάτων ψιλικών και μίνι μάρκετ. Μέχρι τότε υπήρχε νομοθεσία που προέβλεπε την κατοχύρωση των αναπήρων και των θυμάτων πολέμου.
Τον Νοέμβριο του 2012 και τον Απρίλιο του 2014 ήρθαν οι νομοθετικές αλλαγές. Όλες οι αρμοδιότητες για άδειες και παραχώρηση κοινόχρηστου χώρου πέρασαν στους δήμους.
Ο νόμος 4046/2012 προβλέπει ότι οι υφιστάμενες άδειες περιπτέρων διατηρούνται σε ισχύ, αλλά δεν μεταβιβάζονται, ούτε κληρονομούνται. Η παραχώρηση του δικαιώματος χρήσης των υπόλοιπων θέσεων (εκτός δηλαδή του 30%) παραχωρούνται με δημοπρασία. Ο χρόνος παραχώρησης του δικαιώματος χρήσης δεν μπορεί να υπερβαίνει τα 10 χρόνια. Απαγορεύεται η αναμίσθωση ή υπεκμίσθωση, μια πρακτική δεκαετιών. Κατάργηση περιορισμών Καταργήθηκαν πρακτικά οι περιορισμοί με βάση πληθυσμιακά κριτήρια, η ύπαρξη περιορισμένου αριθμού προσώπων που τα εκμεταλλεύονται, ο περιορισμός της μόνιμης κατοικίας, ο περιορισμός της εκμίσθωσης μόνο σε φυσικά πρόσωπα
Με βάση τη νέα νομοθεσία, ο δήμος έχει τη δυνατότητα μετά τη λήξη της μίσθωσης να καταργήσει τη θέση του περιπτέρου ή να το μετατοπίσει σε άλλη θέση, ακόμη και να προσδιορίσει νέες θέσεις. Από αυτές τις θέσεις, με δημόσια κλήρωση παραχωρεί το 30% σε ανάπηρους με αναπηρία άνω του 67% και πολύτεκνους με βασικό κριτήριο το εισόδημα. Το υπόλοιπο 70% αυτών των θέσεων υποχρεούται ο δήμος να το διαθέσει μέσω διαγωνισμού.
Από το «άνοιξε ένα περίπτερο να σωθείς» στην καρδιά της κρίσης
Τα επαγγέλματα συνήθως τα γεννούν οι ανάγκες μιας εποχής. Το συγκεκριμένο, το γέννησαν οι… πόλεμοι και οι εθνικές καταστροφές . Οι πρώτοι δικαιούχοι ήταν οι ανάπηροι πολέμου και οι απόγονοι των θυμάτων. Επρόκειτο για ένα είδος ανταμοιβής για τα δεινά που υπέστησαν
Το 1922 με ειδικό νομοθετικό διάταγμα, η κυβέρνηση παραχώρησε τα δικαιώματα της αποκλειστικής χρήσης των περιπτέρων στην «Πανελλήνιον Ενωσιν Τραυματιών Πολέμου 1912-1921». Τα περίπτερα δεν μπορούν να πωληθούν, να μεταβιβαστούν, να υποθηκευτούν η να υπομισθωθούν. Μετά τον θάνατο του δικαιούχου παραχωρούνται για πέντε έτη στα παιδιά ή στη γυναίκα του. Το ποσό μισθώσεως ξεκινούσε από τις 20 δραχμές και έφτανε μέχρι τις 250. Τα έσοδα αυτά πήγαιναν στο ειδικό «Ταμείο προικοδοτήσεως θυγατέρων και τραυματιών πολέμου».
Εν αρχή, τα περίπτερα δεν έμοιαζαν σε τίποτα με τα …υπερκαταστήματα στα οποία μετεξελίχθηκαν μετά τη δεκαετία του ’90. Πωλούσαν κυρίως καπνό και προϊόντα χωρίς ημερομηνία λήξης για να προστεθούν στη συνέχεια οι εφημερίδες.
Μετά τον πόλεμο του ’40, στα μικρά κουβούκλια των ολίγων τετραγωνικών μπήκαν οι τσίχλες και τα αναψυκτικά ενώ απέκτησαν όλα το ίδιο χρώμα και την ίδια έκταση. Τα τσιγάρα πωλούνταν χύμα, αλλά έστω και έτσι, εξασφάλιζαν μεγάλα κέρδη στο κράτος λόγω των μεγάλων φόρων, με τους περιπτεράδες να έχουν ούτε λίγο ούτε πολύ, αναλάβει το ρόλο του… εισπράκτορα.
Εκεί άλλωστε, πλάι στα μεγάλα έσοδα του κράτους, ήταν και τα δικά τους ,εξίσου πολύ μεγάλα έσοδα. Η φράση «άνοιξε ένα περίπτερο να σωθείς» έγινε κάτι σαν εθνική συμβουλή για δεκαετίες.
Ο χρόνος όμως είχε άλλα σχέδια. Τα μεγάλα προβλήματα έκαναν εμφάνιση από το 2007 και έγιναν τεράστια στις αρχές του 2010. Τότε, το κέρδος των περιπτέρων ήταν κατά μέσο όρο στο 6,7%. Με τις συνεχείς αυξήσεις της φορολογίας το κέρδος έπεσε στο 4%.
Για όλα αυτά ευθύνεται κυρίως η μεγάλη φορολόγηση στον καπνό σε συνδυασμό και με την δραματική μείωση του εισοδήματος των πολιτών. Αξίζει να αναλογιστεί κανείς ότι από τον Γενάρη του 2010 η φορολογία στα προϊόντα καπνού, αυξήθηκε εννέα φορές και σήμερα έχει προσεγγίσει το 90% (ειδικός φόρος και ΦΠΑ). Πρόκειται για τον υψηλότερο στην Ευρωπαϊκή Ένωση με διαφορά 5,5% από τη 2η χώρα. Το γεγονός μάλιστα ότι στην Ελλάδα τα καπνικά είναι τα πλέον φορολογημένα προϊόντα, έχει οδηγήσει στην θεαματική αύξηση του λαθρεμπορίου, το οποίο έφτασε σε δυσθεώρητα ύψη τα τελευταία χρόνια και από 3% το 2009, σήμερα ξεπερνά το 20% με ό,τι αυτό μπορεί να συνεπάγεται για τους περιπτεριούχους.
Τα έσοδα από τα υπόλοιπα προϊόντα
Τα τσιγάρα συνεχίζουν να αποτελούν το βασικό μέρος του τζίρου των περιπτέρων σε ποσοστό περίπου 50%, έστω και αν για ένα πακέτο τσιγάρα των 4 ευρώ θα μείνουν στην τσέπη του περιπτερά περί τα 15 λεπτά! Αυτός ο τζίρος φτάνει το 80%, όταν συμπεριληφθούν οι κάρτες κινητής τηλεφωνίας, τα εισιτήρια και οι εφημερίδες.
Σε ό,τι αφορά τις εφημερίδες η μείωση είναι πολύ σημαντική όπως λέει ο κ. Ταλαγάνης.
«Πλέον εφημερίδα διαβάζουν οι άνθρωποι που είχαν συνηθίσει να διαβάζουν εφημερίδα, οι άνω των 50 και των 60. Οι νέοι δεν γνωρίζουν καν περί τίνος πρόκειται».
Για να γίνει κατανοητό το έσοδο του περιπτερά από τον Τύπο, αρκεί να σημειωθεί ότι για μια εφημερίδα που κοστίζει 1 ευρώ, ο περιπτεράς στην επαρχία, θα βάλει στην τσέπη του περί τα 4-4,5 λεπτά λόγω και των μεταφορικών.
Έσοδο για τα περίπτερα είναι και τα προϊόντα ψυγείου, δηλαδή τα παγωτά, τα νερά, οι μπίρες, οι έτοιμοι καφέδες, αλλά και τα ζαχαρώδη, οι σοκολάτες, οι τσίχλες, οι καραμέλες και τα σνακς.
Κατάληψη χώρου
Μέσα σε όλα αυτά, ο περιπτεράς έχει να πληρώσει και τον εκάστοτε Δήμο για κατάληψη κοινόχρηστου χώρου. Μάλιστα από το 2014, αυτός που μισθώνει, καταβάλλει και τέλος κουβουκλίου (σκελετός περιπτέρου). Τον υπόλοιπο κοινόχρηστο χώρο, στον οποίο τοποθετούνται τα ψυγεία και άλλες κατασκευές, τον πληρώνει αυτός που εκμεταλλεύεται το περίπτερο. Αν όμως είναι ο αρχικός μισθωτής αυτός που εκμεταλλεύεται το χώρο, τότε πληρώνει τόσο για το τέλος κουβουκλίου, όσο και για τους κοινόχρηστους χώρους. Αυτός είναι ένας από τους λόγους που ορισμένα περίπτερα διώχνουν τα ψυγεία καθώς τα θεωρούν ασύμφορα.
Info
- Η λέξη «περίπτερο» προέρχεται από την αρχαία λέξη «περίπτερος»,δηλαδή ναός περιστοιχισμένος από κίονες.
- 1828 Οι πρόγονοι του περιπτέρου είναι τα μικρά καπνοπωλεία που εμφανίζονται μετά την απελευθέρωση στο Ναύπλιο.
- 1889 Τα πρώτα περίπτερα εμφανίζονται στην επαρχία ως οικονομική βοήθεια σε τραυματίες και ανάπηρους στρατιώτες.
- 1897 Μετά τον καταστροφικό πόλεμο με την Τουρκία, τα περίπτερα πληθαίνουν. Τους δίνουν αποκλειστικό δικαίωμα πώλησης καπνοβιομηχανικών προϊόντων. Πριν από την εμφάνισή τους, χύμα τσιγάρα και καπνό πωλούσαν πλανόδιοι.
- 1911 Κάνει εμφάνιση το πρώτο περίπτερο στην Αθήνα στην οδό Πανεπιστημίου. 1914 Η όψη των περιπτέρων γίνεται ομοιόμορφη σε όλη τη χώρα: 0,70x0,70 μ. 1922 Όλα τα περίπτερα της χώρας παραχωρούνται στην «Πανελλήνιον Ένωσιν Τραυματιών Πολέμου 1912-1921» από το υπουργείο Περιθάλψεως.
- Μεσοπόλεμος Κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου στα περίπτερα πωλούνταν μόνο εφημερίδες, χύμα τσιγάρα και κάποια υποτυπώδη ζαχαρώδη προϊόντα.
- 1940 Ξεκίνησε η πώληση «ζαχαρωδών» (κυρίως από την εταιρεία ΙΟΝ), αναψυκτικών (λεμονάδες και γκαζόζες ΗΒΗ), φύλλων τσίχλας με γεύση δυόσμο και έπειτα σοκολάτας.
- 1943-’44 Εισέρχονται και άλλες κατηγορίες δικαιούχων: θύματα πολέμου και θύματα ειρηνικής περιόδου.
- 1950 Εγκαθίστανται τηλέφωνα στα περίπτερα1970 Έως τη δεκαετία αυτή οι διαστάσεις είχαν μεγαλώσει (1,30x1,50 μ.), ενώ είχαν εγκατασταθεί ρολά και ψυγεία.
- 1980 Αρχίζει να παραχωρείται κοινόχρηστος χώρος στα περίπτερα από την Τοπική Αυτοδιοίκηση.
- 2002 Επιτρέπεται και σε ανάπηρους του άμαχου πληθυσμού, π.χ. άνθρωποι που τραυματίστηκαν από νάρκες, να αποκτήσουν άδεια περιπτέρου. Είχαν ενταχθεί ήδη από τη δεκαετία του 1980 οι αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης, οι ανάπηροι του Δημοκρατικού Στρατού. Προϊόντα Τα προϊόντα που πωλούνται σε ένα περίπτερο, έχουν φτάσει τους 2.500 κωδικούς.
- 2006 Οι διαστάσεις των περιπτέρων αυξήθηκαν κατά 20 πόντους. Οι καινούργιες είναι 1,50x1,70. Το εμβαδόν είναι 2,55 τ.μ.
- 2007 Δίνεται άδεια και σε βετεράνους του πολέμου στην Κύπρο και σε άτομα με σοβαρή αναπηρία.
- 2012 Το υπουργείο Άμυνας αποφάσισε την απελευθέρωση των αδειών, εκχωρώντας το 70% των περιπτέρων στους δήμους και το 30% σε άτομα με ειδικές ανάγκες και πολύτεκνους με βάση εισοδηματικά κριτήρια.
- 2013 Τα περίπτερα ανέρχονται σε 10.000 περίπου σε όλη την Ελλάδα. Το κέρδος που μένει στους ιδιοκτήτες είναι της τάξεως του 9-10%.
- - Γενάρης 2014 Την κατάργηση 21 θέσεων περιπτέρων από διάφορα σημεία της Πάτρας, την κατεδάφισή τους και την απόδοση του χώρου που καταλάμβαναν στα πεζοδρόμια, προχώρησε - μεταξύ άλλων αποφάσεων - την Τετάρτη το Δημοτικό Συμβούλιο. Πρόκειται για περίπτερα των οποίων οι κάτοχοι των αδειών (κυρίως ανάπηροι πολέμου) είχαν αποβιώσει και δεν μπορούσε να γινει η μεταβίβασή τους.
Ταυτόχρονα, αποφασίστηκε να χωροθετηθούν άλλες 21 θέσεις, κυρίως σε περιφερειακά σημεία της πόλης.
Γιώτα Κοντογεωργοπούλου
