«Δεν τελειώνουμε με τα Μνημόνια», εκτιμά ο πρώην υπουργός Οικονομικών Γ. Παπακωνσταντίνου που «βλέπει» πως ακόμη και εάν κλείσει η αξιολόγηση, από το καλοκαίρι κιόλας θα ξεκινήσει η συζήτηση για το τι θα γίνει μετά τη λήξη του τρέχοντος προγράμματος, το 2018, με τέταρτο μνημόνιο.
Σε συνέντευξή του στην Ημερησία, ο πρώην τσάρος της ελληνικής οικονομίας υποστηρίζει επίσης πως απατώνται όσοι πιστεύουν πως ένα αμιγώς ευρωπαϊκό πρόγραμμα, εάν το ΔΝΤ επιλέξει να φύγει, θα είναι καλύτερο για την Ελλάδα, ενώ θεωρεί πως οι εκλογές θα γίνουν αναπόφευκτες, όταν πλέον χρειαστεί να έλθει στη Βουλή το επόμενο Μνημόνιο.
Έχετε διαπραγματευθεί ως υπουργός Οικονομικών σε πρωτοφανούς αβεβαιότητας στιγμές για την Ελλάδα. Σήμερα, όπως βλέπετε να εξελίσσονται τα πράγματα, εκτιμάτε ότι η κυβέρνηση θα καταφέρει να κλείσει μια νέα συμφωνία με τους πιστωτές;
Η εμπειρία θα έπρεπε να είχε διδάξει την κυβέρνηση πως η παράταση της διαπραγμάτευσης δεν οδηγεί σε καλύτερο αποτέλεσμα - το αντίθετο. Οι αποφάσεις που θα ληφθούν στο τέλος είναι συνήθως πιο οδυνηρές από τις αποφάσεις που θα μπορούσαν να είχαν ληφθεί στην αρχή - και στο μεταξύ η συνεχιζόμενη αβεβαιότητα έχει επιφέρει ένα μεγάλο επιπλέον κόστος στην οικονομία. Η δε λογική ότι όλα θα πάνε σε μία «πολιτική διαπραγμάτευση» από όπου θα έχουμε καλύτερο αποτέλεσμα? είδαμε τα αποτελέσματα της πολιτικής διαπραγμάτευσης το καλοκαίρι του 2015. Η πραγματικότητα είναι πως η μεταρρυθμιστική απραξία και τα μπρος-πίσω της κυβέρνησης σε κρίσιμους τομείς έχουν υπονομεύσει το μεγαλύτερο κεφάλαιο που υπάρχει σε κάθε διαπραγμάτευση - την εμπιστοσύνη. Γι’ αυτό και ζητείται τόσο επιτακτικά η εκ των προτέρων νομοθέτηση μέτρων. Σε κάθε περίπτωση, νομίζω πλέον το περιβάλλον έχει ξεκαθαρίσει: η κυβέρνηση θα χρειαστεί να νομοθετήσει επιπλέον μέτρα για το 2018 και την περίοδο μετά - και πιστεύω πως θα το κάνει. Ακόμα και αν κάποια από αυτά αποτελούν υπερβολικές απαιτήσεις (και πράγματι ίσως να μη χρειαστούν, εάν η οικονομία ανακάμψει), είναι ο μόνος τρόπος για να αρθεί το σημερινό αδιέξοδο και να ενταχθεί η χώρα στο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης της ΕΚΤ, απαραίτητη προϋπόθεση για να ελπίζει σε μία επιστροφή στην κανονικότητα. Ελπίζω απλώς αυτό το κλείσιμο της αξιολόγησης να γίνει τώρα και όχι το καλοκαίρι υπό την απειλή της στάσης πληρωμών. Δεν διανοούμαι καν να μην κλείσει η αξιολόγηση και να ξαναζήσουμε το 2015.
Στο ιδανικό σενάριο, δηλαδή εάν η κυβέρνηση πετύχει συμφωνία το αργότερο έως τα μέσα Μαρτίου, υπάρχει, ακόμη, επαρκής χρόνος για να γυρίσει το κλίμα στην οικονομία;
Η οικονομία θα είχε ήδη ανακάμψει σημαντικά εάν η κυβέρνηση Σαμαρά δεν αποφάσιζε από τα μέσα του 2014 να επιστρέψει στον λαϊκισμό που τη διέκρινε όταν ήταν αντιπολίτευση και εάν - κυρίως- δεν ακολουθούσαν οι έξι μήνες της καταστροφικής διαπραγμάτευσης ΣΥΡΙΖΑ, το 2015, με το δημοψήφισμα και το τρίτο μνημόνιο. Δεν έχουμε ακόμα τα τελικά στοιχεία για το 2016, αλλά το πιθανότερο είναι να έχει πλέον ανακοπεί η μείωση του ΑΕΠ. Αυτό σημαίνει πως για το 2017 έχουμε μπροστά μας δύο σενάρια: Το καλό σενάριο, με γρήγορη ολοκλήρωση της διαπραγμάτευσης και ένταξη στο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης της ΕΚΤ θα επαναφέρει τη χαμένη εμπιστοσύνη και θα οδηγήσει σε μεγέθυνση του ΑΕΠ - αν και μάλλον όχι όσο στις ιδιαίτερα αισιόδοξες προβλέψεις της κυβέρνησης. Στη συνέχεια, όταν πλέον έρθει και ο χρόνος των εκλογών, η πολιτική αλλαγή που θα ακολουθήσει θα οδηγήσει και σε σημαντικά καλύτερες αναπτυξιακές προοπτικές. Στο εναλλακτικό σενάριο όπου η αξιολόγηση αργεί να κλείσει και δεν συνοδεύεται από την ένταξη στο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης, η οικονομία θα παραμείνει καθηλωμένη - με θετικό μεν πρόσημο μάλλον, αλλά χωρίς καμία δυναμική.
Με βάση τις τελευταίες εξελίξεις και τα δεδομένα στην Ευρώπη, φοβάστε ότι το Grexit παραμένει μια ζωντανή απειλή για την Ελλάδα;
Το γεγονός ότι έχει επανέλθει η συζήτηση για το Grexit αποτελεί καταρχάς μία παταγώδη αποτυχία της σημερινής κυβέρνησης να πείσει ότι με τις πολιτικές της η χώρα βγαίνει από την κρίση. Βέβαια έχει να κάνει και με τη γενικότερη αμφισβήτηση που υπάρχει αυτή τη στιγμή στην Ευρώπη - και αυτό είναι που κάνει την κατάσταση πιο επικίνδυνη για εμάς, γιατί πλέον πράγματα που ήταν αδιανόητα, έχουν πλέον μπει στη σφαίρα του δυνατού. Όμως παρά ταύτα, και παρά το γεγονός ότι η συζήτηση περί δραχμής έχει αναζωπυρωθεί στη χώρα μας, δεν θεωρώ την προοπτική μίας εξόδου από το ευρώ πιθανή. Για να συμβεί κάτι τέτοιο, θα πρέπει (α) να το επιδιώξει η ελληνική κυβέρνηση και (β) να το θελήσουν οι εταίροι μας. Παρά τις τεράστιες ευθύνες της για το πισωγύρισμα των τελευταίων δύο ετών, δεν θεωρώ πως η ελληνική κυβέρνηση θέλει να πάει σε αυτήν την κατεύθυνση (ή και να το ήθελε, δεν πιστεύω ότι αισθάνεται αρκετά δυνατή για να πετύχει σε ένα τέτοιο εγχείρημα). Και όσον αφορά τους εταίρους μας, θεωρώ ότι τόσο η διεθνής αβεβαιότητα σε συνέχεια της εκλογής του Τραμπ στις ΗΠΑ, όσο και η διαδικασία του Brexit αλλά και ο φόβος από τις επικείμενες εκλογές σε Ολλανδία, Γαλλία και Ιταλία, θα οδηγήσουν στην αντίθετη κατεύθυνση από αυτήν που θεωρούν πολλοί: στη συσπείρωση δηλαδή και όχι στις τάσεις διαμελισμού της Ευρωζώνης. Όταν κινδυνεύεις και αμφισβητείσαι, δεν πειραματίζεσαι διώχνοντας ένα μέλος σου. Ελπίζω, βέβαια, η ελληνική κυβέρνηση να μην κάνει το λάθος να πιστέψει πως μία παρόμοια λογική της δίνει ιδιαίτερη διαπραγματευτική δύναμη.
Πρέπει το ΔΝΤ να παραμείνει στο ελληνικό πρόγραμμα ή έχει έλθει η στιγμή για ένα «βελούδινο διαζύγιο» πιθανόν μετά τις γερμανικές εκλογές;
Δεν είμαι από αυτούς που δαιμονοποιούν το ΔΝΤ, παρά τα σημαντικά λάθη που έχει κάνει. Δεν ξεχνώ ότι από την αρχή οι τεχνοκράτες του Ταμείου έβλεπαν συχνά την κατάσταση πιο καθαρά από τους Ευρωπαίους εταίρους μας: Επιχειρηματολογούσαν να δοθεί περισσότερος χρόνος για τη δημοσιονομική προσαρμογή, και πρώτοι αυτοί έβαλαν στο τραπέζι το θέμα της αναδιάρθρωσης του χρέους. Στη δε συγκεκριμένη συγκυρία, η ελληνική κυβέρνηση θα έπρεπε να συντάσσεται με τις δύο βασικές θέσεις του Ταμείου: χαμηλότερα πρωτογενή πλεονάσματα, και ανάγκη περαιτέρω σημαντικής ελάφρυνσης του χρέους. Αντί γι’ αυτό, και για καθαρά πολιτικούς λόγους, η κυβέρνηση θέλει να το διώξει. Βέβαια και το ΔΝΤ δεν φαίνεται να έχει το θάρρος της γνώμης του: ενώ θεωρεί πως η Ελλάδα δεν χρειάζεται περαιτέρω λιτότητα, δέχεται να μπει στο πρόγραμμα, αρκεί η ελληνική κυβέρνηση να λάβει μέτρα ώστε να φτάσει το πρωτογενές πλεόνασμα που ζητούν οι Ευρωπαίοι εταίροι μας. Άρα προσωπικά θα προτιμούσα να παρέμενε το ΔΝΤ και να κυριαρχήσουν οι απόψεις του ? φοβάμαι όμως πως θα μείνει με τους χειρότερους δυνατούς όρους για την Ελλάδα. Στην περίπτωση βέβαια που επιλέξει να φύγει (όχι με δική μας υπαιτιότητα, αλλά γιατί δεν θα καλύπτεται από τις διαβεβαιώσεις των Ευρωπαίων για μέτρα που θα κάνουν το ελληνικό δημόσιο χρέος βιώσιμο), μπορεί να καταλήξουμε με ένα αμιγώς ευρωπαϊκό πρόγραμμα υπό το ESM. Όσοι όμως πιστεύουν πως ένα παρόμοιο πρόγραμμα θα είναι καλύτερο για την Ελλάδα, απατώνται.
Τελειώνουμε με το τρίτο Μνημόνιο ή το καλοκαίρι του 2018 θα αναγκαστεί η χώρα να συμφωνήσει και για το τέταρτο;
Όχι, δεν τελειώνουμε. Για να μην υπάρξει «τέταρτο μνημόνιο» θα πρέπει: να κλείσει άμεσα η αξιολόγηση και να ενταχθεί η Ελλάδα στο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης της ΕΚΤ. Αυτό να οδηγήσει σε σημαντική αποκλιμάκωση των επιτοκίων δανεισμού ώστε να μπορέσει η Ελληνική Δημοκρατία να βγει φέτος στις αγορές και αυτό με τη σειρά του να οδηγήσει σε περαιτέρω αποκλιμάκωση ώστε η Ελλάδα να μπορεί να αναχρηματοδοτηθεί πλήρως από τις αγορές όταν τελειώσει το παρόν πρόγραμμα στο τέλος του 2018. Δεν πιστεύω πως αυτή η αλληλουχία των γεγονότων θα συμβεί. Αντιθέτως, ακόμα και αν κλείσει η αξιολόγηση, γίνει εκταμίευση και έτσι ξεπεράσουμε το πρόβλημα ρευστότητας του Ιουλίου, από το καλοκαίρι κιόλας θα ξεκινήσει η συζήτηση για την περίοδο μετά τη λήξη του προγράμματος τον Μάιο του 2018. Ιδιαίτερα δε όταν γενναίες αποφάσεις όπως τα μεσοπρόθεσμα μέτρα για το χρέος δεν πρόκειται να ληφθούν το 2017 εξαιτίας των γερμανικών εκλογών. Άρα, οι επιλογές μπροστά μας θα είναι παραλλαγές των επιλογών που είχε η κυβέρνηση Σαμαρά το τέλος του 2014: στην καλύτερη περίπτωση μία χρηματοδοτική γραμμή πίστωσης (συνοδευόμενη με μνημόνιο φυσικά) και στη χειρότερη ένας νέος δανεισμός. Έτσι αντί να έχουμε τελειώσει ήδη από το δεύτερο μνημόνιο, θα χρειαστούμε και τέταρτο.
Ανήκετε σε όσους βλέπουν πρόωρες εκλογές φέτος, ή πιστεύετε πως η κυβέρνηση θα εξαντλήσει τη θητεία της;
Πιστεύω πως το πολιτικό αφήγημα του κ. Τσίπρα είναι πλέον ένα αφήγημα «εξόδου από την κρίση» και όχι όπως το 2015 ένα αφήγημα σύγκρουσης με την Ευρώπη. Συνεπώς δεν θεωρώ πως σκοπεύει να επιλέξει να πάει σε εκλογές εν μέσω μία σύγκρουσης με τους δανειστές. Νομίζω πως η λογική της «μικρής ήττας» που έχουν κάποιοι στο μυαλό τους για τον κ. Τσίπρα είναι εκτός πραγματικότητας. Θα επιχειρήσει να παραμείνει στην εξουσία για όσο καιρό μπορεί - και με όποιον τρόπο μπορεί. Ούτε πιστεύω πως διακινδυνεύει η κοινοβουλευτική του πλειοψηφία από την ψήφιση νέων μέτρων. Η Κ.Ο. που στηρίζει την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ έχει αποδειχτεί ιδιαίτερα ανθεκτική και δεκτική στην υπερψήφιση μέτρων που δύσκολα θα περνούσαν από άλλες κοινοβουλευτικές πλειοψηφίες. Θα ψηφίσουν και αυτά τα μέτρα, όπως ψήφισαν και τα προηγούμενα. Βέβαια, αυτό δεν σημαίνει πως η κυβέρνηση θα εξαντλήσει τη θητεία της. Οι εκλογές θα γίνουν αναπόφευκτες όταν πλέον χρειαστεί να έρθει στη Βουλή το επόμενο μνημόνιο.
