Η κακοποίηση των παιδιών ως μείζον κοινωνικό πρόβλημα

Της Σοφίας Λεβεντέλη, Παιδίατρος - Δντρια ΕΣΥ – Πανεπ. Παιδ. Κλινική ΠΓΝΠ

Το φαινόμενο της παιδικής κακοποίησης πρόκειται για ένα μείζον ζήτημα, του οποίου οι συνέπειες έχουν διάρκεια και επηρεάζουν και τη μετέπειτα ζωή του παιδιού. Μάλιστα, είναι γεγονός πως η σωματική κακοποίηση είναι μια από τις δέκα μείζονες δυσμενείς εμπειρίες της παιδικής ηλικίας, αφού μετατρέπουν το παιδί σ’ έναν ενήλικα με χρόνια προβλήματα ψυχικής και σωματικής υγείας.  

Η κακοποίηση των παιδιών ανήκει στο φάσμα της ενδοοικογενειακής βίας, η οποία περιλαμβάνει την βία μέσα στην οικογένεια, την κακοποίηση εξαρτημένου ενήλικα και την κακομεταχείριση των ζώων. Σύμφωνα με τον ορισμό του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας ΠΟΥ (WHO), «η κακοποίηση ή κακομεταχείριση του παιδιού περιλαμβάνει όλες τις μορφές σωματικής ή συναισθηματικής κακής μεταχείρισης, σεξουαλικής παραβίασης, παραμέλησης ή παραμελημένης θεραπευτικής αντιμετώπισης ή εκμετάλλευσης για εμπορικούς σκοπούς, η οποία καταλήγει σε συγκεκριμένη ή εν δυνάμει βλάβη που αφορά τη ζωή και την ανάπτυξη του παιδιού, στα πλαίσια μιας σχέσης ευθύνης, εμπιστοσύνης και δύναμης».

 

ΜΟΡΦΕΣ ΚΑΚΟΠΟΙΗΣΗΣ

Σωματική κακοποίηση

→     Τραυματισμοί (ειδικά στο κεφάλι και το πρόσωπο) σε βρέφη που δεν έχουν κατακτήσει ακόμα την κίνηση

→     Τραυματισμοί (μώλωπες, επιφανειακές πληγές) για τους οποίους δεν υπάρχει καμία εξήγηση ή η εξήγηση δεν ταιριάζει με τα τραύματα ή η ιστορία αλλάζει συνεχώς

→     Τραυματισμοί που έχουν ορισμένο σχήμα ή μοιάζουν να έχουν προκληθεί από ένα αντικείμενο (π.χ. χέρι, ραβδί)

→     Τραυματισμοί διαφορετικών ηλικιών

→     Μώλωπες σε ασυνήθιστα μέρη, όπως τα αφτιά, ο κορμός, ο λαιμός ή οι γλουτοί

→     Φόβος ή δισταγμός των παιδιών να επιστρέψουν στο σπίτι

→     Συχνή απόπειρα εγκατάλειψης της κατοικίας (φυγή), παραβατική συμπεριφορά, χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών και όπλων

→     Ασυνήθιστα επιθετική συμπεριφορά, εκρήξεις θυμού ή ξεσπάσματα

→     Αιφνίδιες μεταπτώσεις στη συμπεριφορά

→     Υπερεγρήγορση, ευερεθιστότητα, «παγωμένο βλέμμα»

→     Φόβος στο άγγιγμα (σωματική επαφή), επιφυλακτικότητα, άμεση συμμόρφωση στις εντολές

→     Προβλήματα ύπνου (όπως για παράδειγμα εφιάλτες)

→     Παλινδρόμηση σε προγενέστερα στάδια ανάπτυξης (όπως νυχτερινή ενούρηση)

→     Απότομες αλλαγές στη σχολική επίδοση ή στην παρουσία στο σχολείο

→     Απόσυρση από την οικογένεια, τους φίλους και τις δραστηριότητες που ίσχυαν κατά το παρελθόν

→     Χαμηλή αυτοεκτίμηση (π.χ. περιγράφει τον εαυτό του ως κακό, αισθάνεται πως η τιμωρία του αξίζει, αποσύρεται)

→     Αυτοκτονικός ιδεασμός ή αυτοκαταστροφική συμπεριφορά (π.χ. απόπειρα αυτοκτονίας, συμπεριφορές ακραία επικίνδυνες)

 

Παραμέληση και έκθεση σε κίνδυνο

→     Τραυματισμοί ως αποτέλεσμα απουσίας επίβλεψης

→     Τραυματισμοί στους οποίους η ιατρική φροντίδα έχει καθυστερήσει ή αποφευχθεί

→     Ρουχισμός ακατάλληλος για τις καιρικές συνθήκες

→     Ελλιπής ή ακατάλληλη σε θρεπτικά στοιχεία διατροφή

→     Παραμελημένη προσωπική υγιεινή

→     Κουρασμένο παιδί με δυσκολία συγκέντρωσης στο σχολείο λόγω έλλειψης ύπνου

→     Εμπλοκή σε παραβατικές συμπεριφορές, όπως η χρήση ναρκωτικών ουσιών ή αλκοόλ, κλοπές ή πυρκαγιές

→     Στενοχωρημένο παιδί ή με επίπεδο συναίσθημα

→     Πληροφορίες ότι το παιδί μένει μόνο του στο σπίτι χωρίς επίβλεψη

 

Συναισθηματική – ψυχολογική κακοποίηση

→     Ψυχοσωματικά προβλήματα (όπως πονοκέφαλος, ναυτία, κοιλιακά άλγη, συχνή διάρροια)

→     Αυτοτραυματισμοί

→     Στερεότυπες κινήσεις (όπως λίκνισμα)

→     Δαγκώματα, βίαιες κινήσεις κεφαλής

→     Άγχος

→     Κατάθλιψη

→     Απότομες αλλαγές στη σχολική επίδοση

→     Σημάδια κοινωνικής απομόνωσης (όπως απόσυρση από φίλους)

→     Παλινδρόμηση σε προγενέστερα αναπτυξιακά στάδια (όπως νυχτερινή ενούρηση, πιπίλισμα αντίχειρα)

→     Νέες φοβίες ή επιδείνωση παλαιότερων (ιδιαίτερα όταν αυτές δεν συνάδουν με την ηλικία του παιδιού)

→     Βία που εκφράζεται με λόγια ή πράξεις

→     Έλλειψη ενδιαφέροντος

 

Σεξουαλική κακοποίηση

→    Σεξουαλικώς μεταδιδόμενο αφροδίσιο νόσημα ή μόλυνση συμπεριλαμβανομένων στοματικών λοιμώξεων

→     Εγκυμοσύνη σε νεαρές έφηβες, ειδικά όταν δεν αποκαλύπτεται η ταυτότητα του πατέρα

→     Ερεθισμός των γεννητικών οργάνων ή του πρωκτού

→     Κνησμός της γεννητικής χώρας ή του πρωκτού

→     Εκκρίσεις των γεννητικών οργάνων (κολπικές ή από το πέος)

→     Σχισμένα, λερωμένα ή ματωμένα εσώρουχα

→     Δυσκολία ή πόνο στο περπάτημα ή/και στο κάθισμα

→     Επώδυνη εκκένωση ουροδόχου κύστης ή/και επαναλαμβανόμενες ουρολοιμώξεις

→     Ρήξη παρθενικού υμένα

→     Τραύματα, μώλωπες ή αιμορραγία στα γεννητικά όργανα ή στον πρωκτό

→     Προχωρημένη σεξουαλική γνώση σε σχέση με την ηλικία του παιδιού

→     Χρήση βίας, απειλής ή δωροδοκίας προς μικρότερα ή πιο αφελή παιδιά για συμμετοχή σε σεξουαλική δραστηριότητα

→     Έκφραση φόβου ή αποφυγή απέναντι σε ένα συγκεκριμένο άτομο ή χώρο ιδιαίτερα σε περιστάσεις που περιλαμβάνουν τη σωματική έκθεση όπως γυμναστική, μπάνιο στην πισίνα

→     Υπερβολικός αυνανισμός, πρόωρο σεξουαλικό παιχνίδι, υπερβολική περιέργεια για το σεξ

→     Απρόσμενη πτώση της σχολικής επίδοσης

→     Παλινδρόμηση σε προγενέστερα αναπτυξιακά στάδια (νυχτερινή ενούρηση, εγκόπριση)

→     Ελάχιστες φιλικές σχέσεις ή απομόνωση από συνομηλίκους

→     Χρήση αλκοόλ ή ναρκωτικών ουσιών, κλοπή, εμπρησμός

→     Υπερβολικός φόβος επαφής, απροθυμία συναίνεσης σε ιατρικές ή οδοντιατρικές πράξεις

→     Κατοχή δώρων, νέων ρούχων ή χρημάτων άγνωστης προέλευσης

→     Συμμετοχή σε σεξουαλικές δραστηριότητες με χρηματικές απολαβές

→     Σεξουαλικά παρεμβατική συμπεριφορά σε ενηλίκους

→     Έκφραση σεξουαλικής δραστηριότητας μέσα στα παιχνίδια (κυρίως συμβολικό παιχνίδι με κούκλες)

 

Σύμφωνα με τα στοιχεία του Ινστιτούτου Υγείας του Παιδιού (Ι.Υ.Π.), αυξημένη πιθανότητα κακοποίησης έχουν παιδιά με αναπηρίες σωματικές και νοητικές καθώς και τα «δύσκολα» παιδιά. Επίσης οι υποβαθμισμένες μορφωτικές, κοινωνικές και οικογενειακές συνθήκες ενοχοποιούνται για την επιθετική συμπεριφορά προς τα παιδιά, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει πως η κακοποίηση δεν μπορεί να εμφανιστεί και σε ανώτερα κοινωνικά στρώματα. Χαρακτηριστικά των γονέων ή των ανθρώπων που φροντίζουν το παιδί και ασκούν βία είναι:

→     ο αλκοολισμός ή η χρήση ουσιών

→     η αναπηρία (σωματική - νοητική)

→     τα προβλήματα ψυχικής υγείας (νευρώσεις, ψυχώσεις κ.ά.)

→     το ιστορικό κακοποίησης ή η έκθεση σε ενδοοικογενειακή βία κατά την παιδική ηλικία

→     η παρουσία βίας ή η κακοποίηση άλλου μέλους στην οικογένεια

→     οι γονείς με συζυγικές συγκρούσει

→     τα έντονα συγκρουσιακά διαζύγια

→     η ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη

→     το στρες και οι αγχωτικές καταστάσεις λόγω οικονομικών προβλημάτων ή ανεργία

 

Η πραγματική συχνότητα εμφάνισης της σωματικής κακοποίησης παγκοσμίως είναι σε μεγάλη βαθμό άγνωστη. Συνεπώς, τα χαμηλά ποσοστά σωματικά κακοποιημένων παιδιών στην Ελλάδα πιθανότατα να μην αντικατοπτρίζουν την πραγματική κατάσταση για τους κάτωθι λόγους:

1) Δεν υπάρχει σύστημα υποχρεωτικής αναφοράς περιστατικών, συνεπώς, ακόμη και αυτοί, που αναγνωρίζουν παιδιά που είναι θύματα σωματικής κακοποίησης, δεν γνωρίζουν ούτε την ανάγκη ούτε τη διαδικασία αναφοράς των εν λόγω περιστατικών στις αρχές.

2) Παρά το γεγονός ότι οι επαγγελματίες υγείας παίζουν βασικό ρόλο στην αντιμετώπιση της σωματικής κακοποίησης παιδιών, δεν υπάρχει δομημένο πρόγραμμα εκπαίδευσης που να παρέχει στους επαγγελματίες τη δυνατότητα να χρησιμοποιούν εργαλεία τα οποία συμβάλλουν στη σωστή αναγνώριση, αναφορά, και διαχείριση των θυμάτων και των οικογενειών τους.

3) Υπάρχει έλλειψη συστηματικής διεπιστημονικής συνεργασίας μεταξύ των υπηρεσιών που διαχειρίζονται περιστατικά σωματικά κακοποιημένων παιδιών.

5) Δεν υπάρχει ένα ολοκληρωμένο εθνικό σύστημα που να επιτρέπει τη συλλογή δεδομένων περιστατικών κακοποιημένων παιδιών τα οποία να είναι διαθέσιμα σε εμπλεκόμενους φορείς ώστε να βελτιωθούν οι στρατηγικές παρέμβασης και πρόληψης.

6) Υπάρχει έλλειψη πολιτικής βούλησης και οικονομικής ισχύος ώστε να αφιερωθούν οι κατάλληλοι πόροι για την επίλυση των παραπάνω ζητημάτων.

Συνεπώς, ο δείκτης υποψίας, η διάγνωση και η παρακολούθηση του παιδιού βασίζονται πολλές φορές στη διαίσθηση, την καλή θέληση και την τόλμη μεμονωμένων επαγγελματιών υγείας και όχι στο εκπαιδευτικό υπόβαθρο ή την εφαρμογή πρότυπων κατευθυντήριων οδηγιών κλινικής πρακτικής.

 

Επίλογος  

Βραχυπρόθεσμα, η έγκαιρη διάγνωση μπορεί να σώσει τη ζωή ενός παιδιού, ιδιαίτερα των παιδιών κάτω των 4 ετών που διατρέχουν το μεγαλύτερο κίνδυνο θανάτου από κακοποίηση. Εκτός από τις άμεσες ολέθριες συνέπειες της κακοποίησης στην δια βίου υγεία των παιδιών (αναπηρία, παραμορφωτικά τραύματα, διαταραχές της συμπεριφοράς και της διάθεσης), πρόσφατες ερευνητικές μελέτες δείχνουν ότι τα τραυματικά γεγονότα της παιδικής ηλικίας έχουν αθροιστική επίδραση και σχετίζονται με χρόνια προβλήματα σωματικής και ψυχικής υγείας στην ενήλικο ζωή. Επίσης έχει παρατηρηθεί ότι όσο πιο νωρίς στην ζωή ενός ατόμου συμβούν τραυματικά γεγονότα, τόσο σοβαρότερες είναι οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στην υγεία του.

Προς την κατεύθυνση της σωστής διαχείρισης των σωματικά κακοποιημένων παιδιών, κινείται και η Πανεπιστημιακή Παιδιατρική Κλινική του ΠΓΝΠ υπό την καθοδήγηση του τακτικού Καθηγητή Παιδιατρικής κ. Δημητρίου Γαβριήλ, ο οποίος ευαισθητοποιημένος έχει δημιουργήσει μια ομάδα παιδιάτρων μεταξύ των οποίων και η κα Λεβεντέλη Σοφία, Δντρια Παιδ/κής, η κα Καρανά-Γκινοπούλου Αφροδίτη, Δντρια Παιδ/κής, η κα Γκένζη Δέσποινα, Επιμ. Α΄ Παιδιατρικής και η κα Κωστοπούλου Ειρήνη, Επιμ. Β΄, με τη συνεργασία του ΕΛΙΖΑ, με σκοπό την εκπ/ση και την έρευνα γύρω από την κακοποίηση των παιδιών και την ευαισθητοποίηση της Πολιτείας. Για το λόγο αυτό θα διοργανωθεί Ημερίδα στην πόλη μας στις 15 Φεβρουαρίου 2017.   

 

Διαβάστε επίσης