του Γιώργου Παναγιωτόπουλου, Καθηγητή Πανεπιστημίου Πατρών
Η υπό τελική διαπραγμάτευση εμπορική συμφωνία μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των χωρών της Mercosur (Βραζιλία, Αργεντινή, Ουρουγουάη, Παραγουάη) αποτελεί ένα πολιτικό γεγονός, το οποίο φέρνει στην επιφάνεια βαθύτερες αντιφάσεις της ευρωπαϊκής οικονομικής στρατηγικής και, κυρίως, της σχέσης της ΕΕ με τον αγροτικό της κόσμο.
Η συμφωνία ΕΕ–Mercosur είναι μια συνειδητή πολιτική επιλογή που, αν προχωρήσει, θα επιταχύνει την κατάρρευση της ελληνικής αγροτικής και κτηνοτροφικής παραγωγής. Τη στιγμή που η ελληνική ύπαιθρος βρίσκεται σε αναβρασμό, με εκτεταμένες αγροτικές κινητοποιήσεις σε όλη τη χώρα, η Ευρωπαϊκή Ένωση και οι εθνικές κυβερνήσεις συζητούν μια συμφωνία που αγνοεί πλήρως την πραγματική κατάσταση στον πρωτογενή τομέα.
Οι Έλληνες αγρότες όμως δεν κινητοποιούνται από ιδεολογική εμμονή και αντιπολιτευτικό οίστρο ή άρνηση της παγκοσμιοποίησης. Κινητοποιούνται γιατί δε βγαίνουν οι αριθμοί, όπως έχω κατ’ επανάληψη γράψει. Το κόστος παραγωγής έχει εκτοξευθεί, οι τιμές παραγωγού παραμένουν καθηλωμένες και οι ενισχύσεις δεν επαρκούν ούτε για επιβίωση, πόσο μάλλον για επένδυση. Χιλιάδες εκμεταλλεύσεις λειτουργούν οριακά ή με ζημιά. Σε αυτή την ήδη ασφυκτική πραγματικότητα, η συμφωνία Mercosur δεν έρχεται να προσθέσει υγιή ανταγωνισμό. Έρχεται να προσθέσει το τελειωτικό πλήγμα.
Η εν λόγω συμφωνία, στηρίζεται σε έναν άνισο και κοινωνικά άδικο καταμερισμό. Η Ευρώπη εξάγει βιομηχανικά προϊόντα υψηλής αξίας και εισάγει τρόφιμα χαμηλού κόστους που παράγονται όμως με χρήση απαγορευμένων φυτοφαρμάκων και λιπασμάτων στην ΕΕ, με αυξητικές ορμόνες και γενετική τροποποίηση, όπως αναφέρουν ευρωπαίοι επιστήμονες. Το μοντέλο αυτό εξυπηρετεί μεγάλες βιομηχανίες και εμπορικούς ομίλους, π.χ Γερμανία, Ισπανία κ.ά. Για χώρες όπως η Ελλάδα, όπου η αγροτική παραγωγή είναι δομικό στοιχείο της περιφέρειας και της κοινωνικής συνοχής, η συμφωνία αυτή ισοδυναμεί με θυσία στον βωμό του εμπορίου και των συμφερόντων.
Η ελληνική κτηνοτροφία είναι το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα. Μικρές, οικογενειακές μονάδες καλούνται να ανταγωνιστούν μαζική παραγωγή από χώρες της Mercosur, με χαμηλότερα κόστη, χαλαρότερους ελέγχους και πρακτικές που στην Ευρώπη απαγορεύονται. Αυτό όμως δεν είναι ελεύθερη αγορά. Είναι θεσμοθετημένος αθέμιτος ανταγωνισμός. Όταν η πολιτεία γνωρίζει ότι αυτός ο ανταγωνισμός θα οδηγήσει σε λουκέτα και παρ’ όλα αυτά προχωρά, τότε μιλάμε για καταστροφική πολιτική επιλογή.
Το ίδιο ισχύει για τα ελληνικά μεσογειακά προϊόντα. Η Ελλάδα δεν μπορεί και δεν πρέπει να ανταγωνιστεί σε ποσότητες και τιμή. Η δύναμή της βρίσκεται στην ποιότητα, στην ταυτότητα και στη γεωγραφική προέλευση. Όμως η συμφωνία δε θωρακίζει τα ΠΟΠ, ΠΓΕ και ΕΠΙΠ, προϊόντα, κατά τον Κανονισμό(ΕΕ)2024/1143, ούτε εξασφαλίζει ότι η ποιότητα θα έχει πραγματικό συγκριτικό πλεονέκτημα στην αγορά. Όταν η τιμή γίνεται ο μοναδικός κανόνας, είναι αντιληπτό ότι ο Έλληνας παραγωγός δεν έχει καμία πιθανότητα σωτηρίας.
Οι αγροτικές κινητοποιήσεις που εξελίσσονται σήμερα στην Ελλάδα αποτελούν μια δραματική προειδοποίηση. Οι παραγωγοί δηλώνουν ότι το όριο αντοχής έχει ξεπεραστεί. Κι όμως, αντί η Ευρωπαϊκή Ένωση να επανεξετάσει τις επιλογές της, επιμένει σε μια συμφωνία που εντείνει την κρίση. Αν αυτή η πολιτική συνεχιστεί, τότε το επόμενο στάδιο δε θα είναι οι κινητοποιήσεις αλλά η μαζική εγκατάλειψη της αγροτικής δραστηριότητας.
Το ζήτημα όμως δεν είναι μόνο οικονομικό. Είναι βαθιά πολιτικό και θα έλεγα ότι αγγίζει την ίδια την δημοκρατία μας. Δεν μπορείς να ζητάς από τους αγρότες να τηρούν αυστηρότατα περιβαλλοντικά και υγειονομικά πρότυπα και, ταυτόχρονα, να ανοίγεις την αγορά σε προϊόντα που παράγονται με όρους που ακυρώνουν αυτές τις πολιτικές. Αυτό υπονομεύει την αξιοπιστία της ΕΕ και διαρρηγνύει τη σχέση εμπιστοσύνης με τους πολίτες της.
Για την Ελλάδα, η συμφωνία ΕΕ–Mercosur δεν πρέπει να περάσει. Και για να είμαι ρεαλιστής, Όχι τουλάχιστον χωρίς σκληρές και δεσμευτικές ρήτρες ισοδυναμίας. Όχι χωρίς ουσιαστική προστασία της κτηνοτροφίας. Όχι χωρίς πραγματικά μέτρα στήριξης των μικρών παραγωγών. Κάθε άλλη επιλογή σημαίνει αποδοχή της αποδιάρθρωσης της ελληνικής υπαίθρου.
Η ελληνική κυβέρνηση επιλέγει μέχρι σήμερα τη σιωπή απέναντι στη συμφωνία ΕΕ–Mercosur, τη στιγμή που ο πρωτογενής τομέας καταρρέει και οι αγρότες βρίσκονται στους δρόμους διεκδικώντας στοιχειώδεις όρους επιβίωσης. Παρά τις γενικόλογες αναφορές του Πρωθυπουργού σε «περιβαλλοντικά πρότυπα» και «ευαισθησίες», δεν έχει τεθεί καμία σαφής εθνική κόκκινη γραμμή για την κτηνοτροφία και τους παραγωγούς. Στην πράξη, η απουσία θέσης ίσως ισοδυναμεί με αποδοχή μιας συμφωνίας που νομιμοποιεί τον αθέμιτο ανταγωνισμό και μετατρέπει τους Έλληνες αγρότες σε παράπλευρη απώλεια των ευρωπαϊκών εμπορικών ισορροπιών. Όταν η Ευρωπαϊκή Ένωση προωθεί επιλογές που αποδιαρθρώνουν την ύπαιθρο και η κυβέρνηση δεν αντιδρά, η ευθύνη δεν μπορεί να είναι συλλογική και αφηρημένη. Είναι πολιτική, ονομαστική και βαραίνει όσους επέλεξαν να μην πουν «όχι».
Η αναβολή της υπογραφής της συμφωνίας για τον Ιανουάριο, έγινε εξαιτίας της σθεναρής αντίστασης ευρωπαίων αγροτών που υιοθετήθηκε από την κυβέρνηση της Γαλλίας και της Ιταλίας. Η Ελλάδα σιωπά.
Συνοψίζοντας,
Η επιλογή είναι καθαρή και πολιτική: ή υπερασπίζεσαι τη βιωσιμότητα της ελληνικής αγροτικής παραγωγής ή αποδέχεσαι τη διάλυσή της στο όνομα μιας «ευρωπαϊκής στρατηγικής» που δεν αφορά την ελληνική κοινωνία. Και αυτή τη φορά, η ιστορία δε θα γράψει ότι «δε γνωρίζαμε». Θα γράψει ότι γνωρίζαμε και επιλέξαμε.
