του Πέτρου Κόκκαλη
Η πράσινη μετάβαση υποσχέθηκε κάτι απλό και δίκαιο: ένα ασφαλές μέλλον για τον πλανήτη και φτηνότερη, καθαρή ενέργεια για όλους.
Μια νέα μορφή δημοκρατίας — ενεργειακής — όπου κάθε πολίτης, κάθε αγρότης, κάθε δήμος θα μπορούσε να παράγει το δικό του ρεύμα και να συμμετέχει στη συλλογική προσπάθεια.
Αυτή η υπόσχεση όμως προδόθηκε.
Η απένταξη του προγράμματος «Απόλλων» από το Ταμείο Ανάκαμψης και η απόφαση της ΡΑΑΕΥ για τις «ψεύτικες» ενεργειακές κοινότητες δεν είναι μεμονωμένα λάθη.
Είναι δύο όψεις της ίδιας πολιτικής επιλογής: μιας κυβέρνησης που αντιμετωπίζει την πράσινη μετάβαση ως ευκαιρία για τους λίγους, όχι ως δικαίωμα για τους πολλούς.
Η αποδόμηση της ενεργειακής δημοκρατίας
Το πρόγραμμα «Απόλλων» είχε σχεδιαστεί για να δώσει σάρκα και οστά στη δίκαιη μετάβαση.
Με 100 εκατομμύρια ευρώ από το Ταμείο Ανάκαμψης, θα επέτρεπε σε 50.000 ευάλωτα νοικοκυριά και αγρότες να γίνουν μέλη ενεργειακών κοινοτήτων και να μειώσουν δραστικά τους λογαριασμούς ρεύματος.
Η ακύρωσή του δεν είναι τεχνικό λάθος — είναι πολιτική επιλογή.
Σε μια χώρα όπου η ενεργειακή φτώχεια αγγίζει σχεδόν το μισό του πληθυσμού, η κυβέρνηση στέρησε από τους πολίτες ένα εργαλείο αυτονομίας και αξιοπρέπειας.
Αντί να στηρίξει την ενεργειακή δημοκρατία, επέλεξε να συντηρήσει την εξάρτηση από τους παρόχους και τα ορυκτά καύσιμα.
Παράλληλα, η ΡΑΑΕΥ αποκάλυψε τη νόθευση του θεσμού: μεγάλες εταιρείες παρίσταναν τις ενεργειακές κοινότητες για να απολαμβάνουν φορολογικά και αδειοδοτικά προνόμια που προορίζονταν για τους πολίτες.
Η υπόθεση των Ακαρνανικών Ορέων είναι ενδεικτική — «κοινότητες» με κοινό ιδιοκτήτη, φτιαγμένες για εμπορική εκμετάλλευση.
Η παρέμβαση της ΡΑΑΕΥ ήταν σωστή, αλλά ήρθε καθυστερημένα.
Για χρόνια, η κυβέρνηση ανεχόταν ένα διάτρητο πλαίσιο που άφηνε χώρο στην απάτη και έπνιγε τις πραγματικές πρωτοβουλίες των πολιτών.
Η ελληνική υστέρηση στα οικιακά φωτοβολταϊκά
Παρά το τεράστιο ηλιακό δυναμικό της χώρας, η Ελλάδα παραμένει ουραγός στα οικιακά φωτοβολταϊκά.
Η καθυστέρηση στις συνδέσεις, η έλλειψη διαθέσιμου ηλεκτρικού χώρου στο δίκτυο και η απουσία θεσμικών κινήτρων έχουν καθηλώσει την εγκατεστημένη ισχύ στα χαμηλότερα επίπεδα της ΕΕ.
Σύμφωνα με το ευρωπαϊκό δίκτυο CAN Europe (2024), μόλις το 1% των ελληνικών νοικοκυριών διαθέτει φωτοβολταϊκό στη στέγη — τη στιγμή που στη Γερμανία, στην Ολλανδία ή στη Δανία το ποσοστό ξεπερνά το 15–20%.
Στην Ισπανία, η εγκατεστημένη ισχύς από οικιακά φωτοβολταϊκά τριπλασιάστηκε μέσα σε δύο χρόνια, χάρη σε απλές διαδικασίες και τοπική αυτοδιοίκηση που στηρίζει ενεργά τους πολίτες.
Στην Ελλάδα, αντίθετα, χιλιάδες αιτήσεις μένουν «παγωμένες» για μήνες, ενώ τα μικρά έργα των πολιτών βρίσκονται πίσω στην ουρά των μεγάλων εταιρικών πάρκων.
Η υστέρηση αυτή δεν είναι τεχνικό πρόβλημα — είναι πολιτική επιλογή: η ενέργεια εξακολουθεί να αντιμετωπίζεται ως πεδίο κερδοφορίας, όχι ως κοινό αγαθό.
Η Ευρώπη προχωρά – Η Ελλάδα μένει πίσω
Την ώρα που στην Ελλάδα παγώνουν τα προγράμματα, η Ευρωπαϊκή Ένωση βλέπει τις ενεργειακές κοινότητες να ανθούν.
Πάνω από 9.000 κοινότητες λειτουργούν σήμερα στην ΕΕ, σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
Η Γερμανία, η Ολλανδία και η Δανία έχουν δεκαετίες εμπειρίας, ενώ η Γαλλία και η Ισπανία αναπτύσσουν προγράμματα που συνδέουν δήμους, πολίτες και μικρές επιχειρήσεις σε κοινά ενεργειακά σχήματα.
Η νέα Οδηγία για τις Ανανεώσιμες Πηγές (EU/2023/2413) και το σχέδιο REPowerEU καθιστούν σαφές το ευρωπαϊκό μήνυμα:
μέχρι το 2025, κάθε δήμος με πάνω από 10.000 κατοίκους πρέπει να έχει τουλάχιστον μία ενεργειακή κοινότητα.
Στόχος είναι το 40% της ενέργειας που παράγεται μέσω κοινοτήτων να συμβάλλει άμεσα στην καταπολέμηση της ενεργειακής φτώχειας.
Για να στηρίξει αυτή τη μετάβαση, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει δημιουργήσει το European Energy Communities Facility, που χρηματοδοτεί την ωρίμανση τουλάχιστον 140 νέων κοινοτήτων πανευρωπαϊκά.
Στο ευρωπαϊκό νότο, από την Πορτογαλία έως την Κροατία, δήμοι και πολίτες ιδρύουν τοπικές ενεργειακές κοινότητες με δημοτικό συντονισμό, αποδεικνύοντας ότι η ενεργειακή δημοκρατία είναι εφικτή και κερδίζει έδαφος.
Η εναλλακτική του ΚΟΣΜΟΥ: ενέργεια για όλους
Στον ΚΟΣΜΟ, βλέπουμε αλλιώς την πράσινη μετάβαση.
Όχι ως λογιστικό σχέδιο επενδύσεων, αλλά ως πολιτική επιλογή ελευθερίας και δικαιοσύνης.
Γιατί η κλιματική δικαιοσύνη είναι κοινωνική δικαιοσύνη.
1. «Απόλλων 2.0» — Εθνική Προτεραιότητα στην Ενεργειακή Αυτονομία
Ένα νέο πρόγραμμα για ενεργειακές κοινότητες με:
- Δημόσια χρηματοδότηση από ανακατεύθυνση επιδοτήσεων των ορυκτών καυσίμων.
- Επιδότηση για ευάλωτα νοικοκυριά, αγρότες και δήμους.
- Απλοποιημένες διαδικασίες μέσω one-stop-shop και εγγυημένη πρόσβαση στα δίκτυα.
2. Θωράκιση του Θεσμού
- Αρχή “ένα μέλος – μία ψήφος”, περιορισμοί στη συμμετοχή εταιρειών.
- Δημόσιο Παρατηρητήριο Ενεργειακών Κοινοτήτων για διαφάνεια και κοινωνικό έλεγχο.
- Υποχρεωτικό κοινωνικό αποτύπωμα ώστε τα οφέλη να μένουν στην τοπική κοινωνία.
3. Πράσινη Οικονομία για Όλους
Η ενεργειακή δημοκρατία είναι θεμέλιο μιας νέας, δίκαιης οικονομίας:
αποκεντρωμένης, ανθεκτικής και βιώσιμης, που δημιουργεί τοπικές θέσεις εργασίας και ενισχύει τη συνοχή των κοινοτήτων.
Η πολιτική ευθύνη και το διακύβευμα
Η σημερινή κυβέρνηση έχει επιλέξει να σταθεί απέναντι στην κοινωνία:
να ευνοήσει τους ομίλους, να απαξιώσει τις συλλογικές λύσεις, να κρατήσει τους πολίτες εξαρτημένους.
Ο ΚΟΣΜΟΣ προτείνει το αντίθετο:
μια μετάβαση από τη βάση, με ενέργεια ως δημόσιο αγαθό και τους πολίτες στο κέντρο των αποφάσεων.
Γιατί η μάχη για τις ενεργειακές κοινότητες δεν είναι τεχνική.
Είναι βαθιά πολιτική —
μια μάχη για τη μορφή της κοινωνίας που θέλουμε να χτίσουμε:
βιώσιμη, δίκαιη, δημοκρατική και κυρίαρχη.
(Ο Πέτρος Κόκκαλης είναι Γραμματέας Πολιτικού Συμβουλίου του ΚΟΣΜΟΥ, πρώην Ευρωβουλευτής – Εισηγητής της Νέας Ευρωπαϊκής Στρατηγικής για την Προσαρμογή στην Κλιματική Αλλαγή)
