Του Ανδρέα Ανδριανόπουλου, πρώην υπουργού
Ποιό ειναι το πολιτικό σύστημα που σταδιακά κερδίζει έδαφος και τείνει να κυριαρχήσει παγκόσμια – τουλάχιστον, γιά την ώρα, εκτός της κυρίως Ευρώπης; Αυτό που αρχίζει να επικρατέί ειναι ένας ανταγωνιστικός απολυταρχισμός. Ενα σύστημα δηλαδη διακυβέρνησης που εξωτερικά διατηρεί τα χαρακτηριστικά μιάς ομαλά λειτουργούσης δημοκρατίας – όπως οι ελεύθερες εκλογές, ανταγωνιστικά πολιτικά κόμματα, ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης, ισχυροί θεωρητικά θεσμοί, ανεξάρτητη δικαιοσύνη – αλλά που το κράτος χρησιμοποιείται σαν όπλο στα χέρια των κυβερνόντων για την προώθηση των πολιτικών τους στόχων.
Χώρες όπως η Τουρκία, η Βενεζουέλα, οι Φιλιππινες, η Σιγκαπούρη, το Περού, η Ρωσία, η Ουγγαρία χαρακτηριζονται απο αυτές τις ιδιότητες. Το επικίνδυνο είναι πως τελευταία τετοια χαρακτηριστικά αρχίζουν να διακρίνονται και σε σημαντικές, η λιγότερο σημαντικές, χώρες της Ευρώπης – Πολωνία, Σλοβακία – η και στις ιδιες τις Ηνωμενες Πολιτείες! Σε μιά χώρα που κάποτε ο Πρόεδρος Ρόναλντ Ρήγκαν είχε περιγράψει το “κράτος σαν μέρος του προβλήματος που αντιμετώπιζε η κοινωνία” η σημερινή ρεπουμπλικανική πολιτική ηγεσία στοχεύει ουσιαστικα στην κατάλυση της παραδοσιακά ουδέτερης δημόσιας γραφειοκρατίας, αλλά και στην εργαλειοποίηση του κράτους σαν όπλου στα χέρια της πολιτικής εξουσίας για την εκπλήρωση των σκοπών της και την περιθωριοποίηση των αντιπάλων της.
Οι καθηγητές του Πανεπιστημίου του Χαρβαρντ και του Τοροντο Steven Levitsky και Lucan A. Way, στο εξαιρετικό τους βιβλίο “Competitive Authoritarianism: Hybrid Regimes After the Cold War, Cambridge, 2011 (Ανταγωνιστική Απολυταρχία: Υβριδικά Καθεστώτα Μετά τον Ψυχρό Πόλεμο), περιέγραψαν με ακρίβεια την εμφάνιση και λειτουργία τέτοιων καθεστώτων σε ολόκληρο τον κόσμο. Σε πρόσφατο όμως άρθρο τους στο έγκυρο περιοδικό Foreign Affairs (“The Path to American Authoritarianism”, τ. 104, νο. 2, Μάρτιος – Απριλιος 2025), ανέλυσαν με ακρίβεια την αλματώδη, κατά την γνώμη τους, επέλαση και εφαρμογή αυτών των χαρακτηριστικών στο αμερικανικό πολιτικό σύστημα. Μέσω της χρήσης της πολιτικής εξουσίας και της απειλής εφαρμογής λογής κυρώσεων σε παράγοντες της ιδιωτικής οικονομίας η της άσκησης διακριτικων επιλογών για την παροχή πολιτικών ευνοιών η οικονομικών ανταλλαγμάτων η κυβέρνηση μπορεί να επηρρεάσει την ένταση άσκησης κριτικής εναντίον της και να δεσμεύσει πολιτικούς η υποστηρικτές τους σε αποχή απο επιθέσεις κατά επιλογών της η και σε εγκατάλειψη της πολιτικής σκηνής εκ μέρους τους.
Ειναι ενδιαφέρον πως οι σχετικές παρατηρήσεις για τον Τραμπ δεν αποφεύγουν να σημειώσουν την διαφορά των ΗΠΑ από άλλες χώρες που ακολουθούν τον δρόμο αυτό προς την απολυταρχία. Οι θεσμοί στις ΗΠΑ, συνταγματικοί και άλλοι, έχουν σίγουρα μεγάλη ισχύ. Η δύναμη του Κογκρέσσου, η πανίσχυρη ιδιωτική οικονομία, τα πολλά και ισχυρά ιδιωτικά πανεπιστήμια, η τάση των αμερικανών να αναζητούν πολλές και εναλλακτικές πηγές πληροφόρησης, η κατανάλωση πολλών βιβλίων από πολλούς εναλλακτικους εκδοτικούς οίκους, η παράδοση απόλυτης ανεξαρτησίας της δικαιοσύνης, και αρκετά άλλα. Επισημαίνεται όμως πως με το ίδιο θεσμικό και κοινωνικό πλαίσιο “άνθησε στο παρελθόν ο Μακκαρθισμός, κυριάχησε στο Νότο ο αυταρχισμός του Τζίμ Κρόου κι υπήρξαν μαζικές εκτοπίσεις αμερικανών ιαπωνικής καταγωγής” (σελ. 51). Χρειάζεται λοιπόν μεγάλη προσοχή και προσπάθεια, καταλήγουν οι ίδιοι συγγραφείς, για να μην περιθωριοποιηθούν οι επικριτές των απολυταρχικών τάσεων της σημερινής διακυβέρνησης.
