του Γιάννη Πανούση*
Η ανάγκη για πρόταξη του κοινού καλού
έφερε σε πρώτη προτεραιότητα
τις έννοιες της υπευθυνότητας και της ενσυναίσθησης
Βασίλης Μαστρογιάννης, Με περίσκεψη
Η έρευνα γύρω από τις ανισότητες [καθηγητής Νίκος Παναγιωτόπουλος] και η σχετική προβληματική, που θ’ αναπτυχθεί στο δεύτερο συνέδριο της εφημερίδας ‘Δρόμος της Αριστεράς’ με θέμα ‘το υπαρξιακό πρόβλημα της Ελλάδας’ [21-23/11/25]ξαναφέρνει στην επικαιρότητα τα ζητήματα της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού
Η φτώχια ορίζεται συχνά ως επιδημία, οι φτωχοί χρεώνονται την αποτυχία τους, η αλληλεγγύη και η συμπόνια συνεχώς δυσφημούνται, ο πλουτισμός του ενός γίνεται δράμα για τον άλλο και εντέλει οι απόκληροι είναι καταδικασμένοι μόνο τα «δημόσια κακά» να μοιράζονται μεταξύ τους.
Ο κοινωνικός αποκλεισμός αποδεικνύει περίτρανα την αντίφαση της αφηρημένης /απατηλής κοινωνίας, η οποία δεν δίνει τα μέσα πραγμάτωσης σε όλα τα μέλη της.
Το στερημένο της εργασίας άτομο βιώνει μια ιδιόρρυθμη κοινωνική περιθωριοποίηση, μια ανενεργή υποδούλωση, μια ανομική κατάσταση που δεν διαφέρουν πολύ από τον «κοινωνικό θάνατο».
Η ίδια η ιδιότητα του ανθρώπου προσδιορίζεται από τη φύση, το είδος, τη διάρκεια της εργασίας του. Η οικονομική αδυναμία εξαφανίζει τη νομική ισότητα και περιορίζει την πολιτική. Ακόμη και η αδελφοσύνη αφορά τους ελεύθερους και ίσους πολίτες.
Νοιώθει κανείς πολλές φορές ότι δεν διεξάγεται κοινωνικός αγώνας κατά της φτώχιας και της ανεργίας αλλά πολιτικός πόλεμος κατά των φτωχών.
Η καταστροφή των δεσμών που υπάρχουν ανάμεσα στο άτομο και στην κοινωνία είναι χειρότερο κακό κι από την ίδια τη φτώχια.
Χωρίς ταυτότητα και χωρίς κοινότητα, οι νεόπτωχοι, (είτε ως περιστασιακοί ή εκούσιοι φτωχοί, είτε ως τοπικοί φτωχοί) έχουν αναχθεί σε ιδιαίτερη κατηγορία που απέκτησε εδραιωμένα στερεοτυπικά χαρακτηριστικά. Χρειάζονται διορθωτικές αλλαγές για το «τι είναι δίκαιο», «τι είναι κοινωνική δικαιοσύνη» και «τι είναι ισότητα».
Θετικές ελευθερίες που υπερβαίνουν τον περιχαρακωμένο φιλελευθερισμό, αλλά και αμυντικές θωρακίσεις των κοινωνικών δικαιωμάτων, δηλ. κατοχύρωση μιας μορφής «κοινωνικού κεκτημένου», συναποτελούν κρίσιμη μεθοριακή γραμμή πέραν της οποίας δεν υπάρχει κοινωνικό Κράτος Δικαίου.
Η κοινωνική ιδιότητα του πολίτη και η κατανομή των κοινωνικών ευθυνών αλλά και ο κοινωνικός έλεγχος της ανάπτυξης συνιστούν conditio sine qua non για οποιοδήποτε νέο μοντέλο κοινής ευτυχίας.
Η ελάχιστη πολιτισμική αξιοπρέπεια (συμ)περιλαμβάνει ασυμπίεστα δικαιώματα (τροφής, στέγης, εργασίας κλπ.) που δεν μπορεί να εξαρτώνται από τις προτεραιότητες / ιεραρχήσεις μιας «περιφρακτικής κοινωνίας» ούτε να συναρτώνται με τα συμφέροντα του υπάρχοντος διεθνούς status quo.
Το «ποιος θα ζήσει» και το «πως θα ζήσει» δεν μπορεί να αφεθεί στην κρίση των επενδυτών, των νέων ιεραρχιών ή μιας κατευθυνόμενης αναγκαιότητας.
Το αρχαϊκό ερώτημα παραμένει ανοικτό και κρίσιμο: Πόση ανασφάλεια και αβεβαιότητα μπορεί να υποφέρει υπαρξιακά ένας άνθρωπος ώστε να μη διαρραγεί οριστικά η σχέση του με τους άλλους;
*Ο Γιάννης Πανούσης είναι καθηγητής εγκληματολογίας, πρώην υπουργός
