«Στροφή της κεφαλής αριστερά: όλα είναι σκατά. Στροφή της κεφαλής δεξιά: όλα είναι σκατά… Εις θέσιν εν – συμπέρασμα κανένα. Τους ζυγούς λύσατε. Τα κορίτσια φιλήσατε».
Εδώ και δεκαετίες διακινείται η αντίληψη ότι ενώ προνομιακό χώρο της Δεξιάς στην Ελλάδα αποτελούν τα νταραβέρια, τα ρουσφέτια και η δημόσια τάξη – καταστολή, η Αριστερά αγκαλιάζει και προάγει γράμματα και τέχνες.
«Τι να σου κάνουν οι καημένοι οι δεξιοί υπουργοί; Βλέπουν συνήθως μόνο παλιές ελληνικές ταινίες με χαστούκια σε γυναικεία μάγουλα και ακούνε μουσική μόνο σε κοσμικές ταβέρνες…», έγραψε πρόσφατα ένας ταλαντούχος τραγουδοποιός, ο οποίος – τι αντίφαση! – ανέκαθεν θαύμαζε τους κονφερασιέ των κοσμικών κέντρων, τα τελευταία δε καλοκαίρια επιδιώκει φιλότιμα να τους διαδεχθεί. «Δεν έχουν πατήσει ποτέ στο θέατρο», συμπλήρωσε η ξανθιά κυρία. «Ή έχουν πάει μόνο στο Δελφινάριο του Σεφερλή».
Στοιχειωδώς να γνωρίζεις πρόσωπα και πράγματα, καγχάζεις με τους παραπάνω ισχυρισμούς. Αμφότερα τα ελληνικά βραβεία Νομπέλ τοποθετούνταν πολιτικά στον «αστικό» χώρο. Απολάμβανε ο Σεφέρης την εμπιστοσύνη του Κωνσταντίνου Καραμανλή τόσο ώστε να υπηρετεί ως πρεσβευτής στο Λονδίνο όταν κρινόταν η τύχη του κυπριακού αγώνα. Ο δε Ελύτης συνδεόταν και με τον Καραμανλή και με τον Αντώνη Σαμαρά – εκείνος βάφτισε, λένε, το κόμμα του Πολιτική Ανοιξη. Να πούμε για την πεζογραφική γενιά του ’30; Φιλελεύθερος και αντικομμουνιστής μέχρι τα μπούνια ο Καραγάτσης. «Ακροκεντρώο» θα αποκαλούσαν σήμερα τον Θεοτοκά – εάν διάβαζαν ιδίως τα ημερολόγιά του των Δεκεμβριανών του 1944. Ο Στράτης Μυριβήλης είχε ακολουθήσει την αντίστροφη πορεία από τον Αιμίλιο Βεάκη: από σοσιαλιστής κατέληξε στην αντιδραστική Δεξιά. Από τις ηγερίες του ελληνικού θεάτρου, η Μαρίκα Κοτοπούλη αφοσιωμένη στον βασιλιά. Η Κυβέλη στον Βενιζέλο. Ας μη μιλήσουμε για την Ελένη Παπαδάκη και ξύσουμε τις ακόμα χαίνουσες πληγές.
Βεβαίως κοσμούσε την Αριστερά η ποιητική ιδιοφυΐα του Γιάννη Ρίτσου και ο μέγας Μάνος Κατράκης και ο σπουδαίος Αλέκος Αλεξανδράκης, ο οποίος γυρίζοντας την ταινία «Συνοικία το Ονειρο» σχεδόν κατέστρεψε την καριέρα του. Εάν ψάξεις, βρίσκεις και το ζεύγος Νίτσας και Χρήστου Τσαγανέα που υπήρξαν μαχητικοί τροτσκιστές.
Τα γράμματα και οι τέχνες στην Ελλάδα ήταν ιδεολογικά ένα ουράνιο τόξο, που περιείχε όλα, και τα χρώματα και τις αποχρώσεις.
Μήπως, με την πορεία των χρόνων, οι καλλιτέχνες αφυπνίστηκαν και στρατεύθηκαν αθρόα στην Αριστερά;
Η θεωρία αυτή εξυπηρετεί και τις δύο μεγάλες πολιτικές παρατάξεις. Οι μεν ηττημένοι του Εμφυλίου βαυκαλίζονται πως θριάμβευσαν ηθικά και αισθητικά, οι σημερινές ηγεσίες τους εμπορεύονται ευαισθησία και κληρονομημένο ηθικό πλεονέκτημα. Η δε βαθιά, «λαϊκή» Δεξιά – που έναν καιρό ψήφιζε ΠΑΣΟΚ και εκφραζόταν από την εφημερίδα «Αυριανή» – όντως αντιπαθεί σφόδρα τους «θολοκουλτουριάρηδες». Καμαρώνει που είναι άξεστη, βλαχομικροαστική, ομοφοβική, χυδαία, «με το μακρύ νυχάκι στο δάχτυλο και στο μυαλό», όπως έλεγε ο Κώστας Ταχτσής. Το σύνθημα «Ψωμί, Παιδεία, Ελευθερία» της ηρωικής εξέγερσης του Πολυτεχνείου κατήντησε στα χείλη αναρριχόμενων πολιτικάντηδων, γραφειοκρατών – συνδικαλιστών εξίσου ψεύτικο και απωθητικό με το «Πατρίς, Θρησκεία, Οικογένεια».
Τι στην πραγματικότητα συνέβη; Ευτυχήσαμε να έχουμε δυο υπέρλαμπρους αστέρες.
Τον Μίκη Θεοδωράκη, ο οποίος έκλεισε στη μουσική του την ψυχή της Αριστεράς και κατόπιν του έθνους – χωρίς τον Μίκη και τους μιμητές του τι θα έπαιζαν στις συγκεντρώσεις και στα φεστιβάλ νεολαίας; Ρωσικά εμβατήρια με ελληνικούς στίχους, τα αποκαλούμενα αντάρτικα;
Και τον Μάνο Χατζιδάκι, που η απολύτως ποιητική ιδιοσυγκρασία του εξακολουθεί να μας φωτίζει. Απεχθανόταν ο Χατζιδάκις κομματικές ταυτίσεις και εναγκαλισμούς επ’ αμοιβαία ωφελεία. Ομνυε στον Καραμανλή, συμπαραστεκόταν παράλληλα στους διωκόμενους αναρχικούς. Ανοιγε δρόμο, υποστήριζε με πάθος κάθε νέο ταλέντο, περιφρονούσε ωστόσο, χλεύαζε τους δημοσίους υπαλλήλους, μουσικούς της Κρατικής Ορχήστρας. Πορευόταν αχαλίνωτος, ελεύθερος από εξαρτήσεις και δεσμά. Προπορευόταν από το κοινό του. Οπως πρέπει στους αληθινούς καλλιτέχνες. Οπως δειλιάζουν να κάνουν οι μεταπράτες ήχων και στίχων.
Τη στάση, το πρόταγμα του κάθε ελεύθερου ανθρώπου τα έχει ορίσει ο Ελύτης στη «Μαρία Νεφέλη». «Στροφή της κεφαλής αριστερά: όλα είναι σκατά. Στροφή της κεφαλής δεξιά: όλα είναι σκατά… Εις θέσιν εν – συμπέρασμα κανένα. Τους ζυγούς λύσατε. Τα κορίτσια φιλήσατε».
