Σε λίγες μέρες με την είσοδο στο 2024, η Ελλάδα “εορτάζει” πολλαπλές επετείους. Τα 50 χρόνια απρόσκοπτη δημοκρατικής λειτουργίας των θεσμών της μετά την επώδυνη και επονείδιστη επταετία αλλά και τα 100 χρόνια από το πρώτο “πείραμα” της Αβασίλευτης που κράτησε έως το 1935.
Δύο περίοδοι που χαρακτηρίστηκαν από εργώδεις προσπάθειες ανασυγκρότησης (προσφυγική η μία θεσμική η δεύτερη) θέτοντας τις βάσεις για μια εκσυγχρονιστική πορεία ρήξης με το παρελθόν.
Ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου και ο Ελευθέριος Βενιζέλος ήταν οι πρωταγωνιστές στη πρώτη περίπτωση. Πήραν πάνω τους την αποκατάσταση 1,5 εκατ. προσφύγων, ενώ πρωτοστάτησαν στον θεσμικό εκσυγχρονισμό της Ελλάδας με την δημιουργία μεγάλων έργων υποδομής, την σταθεροποίηση της οικονομίας με την δημιουργία της ΕΤΕ καθώς και την αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης που προκλήθηκε από το κραχ της Νέας Υόρκης το 1929.
Στην εξωτερική πολιτική εξομαλύνθηκαν οι σχέσεις της Ελλάδας με τους γείτονες της(Ιταλούς, Τούρκους και Γιουγκοσλάβους) εφόσον ήταν φανερό πως κανένα διεθνές σύστημα ασφαλείας της παρείχε εγγυήσεις.
Στη δεύτερη περίπτωση δεσπόζουν οι Κωνσταντίνος Καραμανλής και Ανδρέας Παπανδρέου. Ο πρώτος με το προσωπικό του κύρος σφράγισε την ομαλή μετάβαση σε μια ώριμη δημοκρατία διαχειριζόμενος μια δύσκολη και για εκείνον “αποχουντοποίηση” πριν αποφασίσει να μεταπηδήσει στην προεδρία της Δημοκρατίας όταν έβλεπε πως η λαϊκή του απήχηση υποχωρούσε μπροστά στο επερχόμενο χαρισματικό φαινόμενο του Παπανδρέου. Και αφού φυσικά η Ελλάδα είχε ενταχθεί στην τότε ΕΟΚ, όραμα του ίδιου του ηγέτη της ελληνικής Δεξιάς από το 1961.
Η προεδρία της Δημοκρατίας υπήρξε για εκείνον μια αναμενόμενη επιλογή καθώς θα οχυρωνόταν πίσω από τις υπερεξουσίες του θεσμού, όταν οι ρητορικές εξάρσεις του Ανδρέα απειλούσαν τα νατοϊκά και ευρωπαϊκά κεκτημένα.
Υπερεξουσίες που δεν χρησιμοποίησε φυσικά ποτέ καθώς αντιλαμβανόταν πολύ καλά τι σημαίνει η σύγκρουση του ανώτατου πολιτειακού άρχοντα με την εκλεγμένη κυβέρνηση του 49% σχεδόν του 1981.Υπερεξουσίες οι οποίες ήταν πολύ φυσικό για τον ιδρυτή του ΠΑΣΟΚ να καταργηθούν με την Συνταγματική αναθεώρηση του 1986 και αφού είχε προηγηθεί η κάπως «άκομψη» αποπομπή του Καραμανλή από την Ηρώδου Αττικού ένα χρόνο νωρίτερα.
Αλλά και ο Ανδρέας Παπανδρέου δεν προχώρησε σε καμία από τις βασικές εξαγγελίες του για έξοδο από το ΝΑΤΟ και την ΕΟΚ. Κυβερνώντας με γνώμονα τον ερχομό στο κοινωνικό προσκήνιο των “μη προνομιούχων” εγκαινιάζοντας μια άνευ προηγούμενου κούρσα πελατειασμού με αποκλειστικό λάφυρο το κράτος.
Ταυτόχρονα η μεταρρύθμιση του οικογενειακού δικαίου η δημιουργία του ΕΣΥ η αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης και η εν γένει αναδιανεμητική πολιτική εμπέδωναν στην κοινή συνείδηση την κατασκευή ενός κράτους δικαίου παρόλο που ο κομματισμός και η στρεβλή λαϊκή συμμετοχή ήταν στην ημερήσια διάταξη.
Οι δυο αυτές περίοδοι αν και αρκετά διαφορετικές μεταξύ τους, έδωσαν το έναυσμα για μια νέα πορεία που ανεξαρτήτως της συγκυρίας οδήγησε στην οικοδόμηση εντός νέου κράτους με διαφορετικά προτάγματα, βασικές επιλογές και κρίσιμες επιδιώξεις.
*Ο Διονύσης Γ .Γράψας είναι ιστορικός.
ΜΑ Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία
