Η ιδιόγραφη διαθήκη παραμένει, ακόμη και στη σύγχρονη εποχή των μεταρρυθμίσεων στο κληρονομικό δίκαιο, ένας από τους πιο δημοφιλείς, απλούς και οικονομικούς τρόπους για να ρυθμίσει κάποιος τη μεταβίβαση της περιουσίας του μετά θάνατον.
Η απλότητά της ωστόσο δεν σημαίνει ότι στερείται νομικών απαιτήσεων και διαδικασιών, αντιθέτως, η νομοθεσία, ιδίως μετά τις αλλαγές που επεξεργάστηκε το Υπουργείο Δικαιοσύνης μέσα στο 2025, προβλέπει σαφείς κανόνες για την εγκυρότητά της.
Με τον νέο νόμο θεσμοθετούνται σημαντικές αλλαγές στη διαδικασία δημοσίευσης όλων των μορφών διαθηκών – είτε πρόκειται για ιδιόγραφες, δημόσιες είτε μυστικές. Για πρώτη φορά προβλέπεται η δημιουργία ενός ενιαίου ψηφιακού Μητρώου Διαθηκών, ανοίγοντας τον δρόμο για την πλήρη ψηφιοποίηση των διαδικασιών, όπως αναφέρουν ΤΑ ΝΕΑ.
Πλέον, η τελευταία βούληση κάθε διαθέτη θα καταχωρείται σε ειδική ηλεκτρονική πλατφόρμα. Η δημοσίευση της διαθήκης θα γίνεται ηλεκτρονικά και άμεσα, με την καταγραφή βασικών στοιχείων, όπως ο ΑΦΜ του διαθέτη, η ημερομηνία γέννησής του, το είδος της διαθήκης και ο αριθμός της σχετικής πράξης.
Ο συμβολαιογράφος θα έχει την υποχρέωση να προχωρά χωρίς καθυστέρηση στη δημοσίευση της διαθήκης μόλις την παραλάβει. Όσοι έχουν στην κατοχή τους ιδιόγραφη διαθήκη, είναι επίσης νομικά υποχρεωμένοι να την προσκομίσουν άμεσα σε συμβολαιογράφο μόλις πληροφορηθούν τον θάνατο του διαθέτη, ώστε να αποφευχθούν καθυστερήσεις που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε παραποίηση ή αμφισβήτηση της αυθεντικότητας της διαθήκης.
Το νέο πλαίσιο επιδιώκει να μειώσει τέτοιες περιπτώσεις, που συχνά προκαλούν πολύχρονες και έντονες δικαστικές συγκρούσεις. Από τη στιγμή που η διαθήκη φτάσει στον συμβολαιογράφο, αυτός πρέπει να την καταχωρίσει άμεσα στο Μητρώο.
Τα πλεονεκτήματα της ιδιόγραφης διαθήκης
Η ιδιόγραφη διαθήκη γράφεται εξολοκλήρου με το χέρι του διαθέτη, υπογράφεται και χρονολογείται από τον ίδιο, και φυλάσσεται σε μέρος που εκείνος επιλέγει: είτε στο σπίτι του, είτε σε τραπεζική θυρίδα, είτε σε συμβολαιογράφο
Η ιδιόγραφη διαθήκη αποτελεί τη λιγότερο δαπανηρή και ευκολότερη μορφή διαθήκης. Δεν απαιτεί συμβολαιογράφο κατά τη σύνταξή της, ούτε την παρουσία μαρτύρων ή τρίτων.
Ωστόσο, το γεγονός ότι δεν συντάσσεται παρουσία νομικού λειτουργού σημαίνει ότι ελλοχεύουν σοβαροί κίνδυνοι ακυρότητας, παραποίησης, αμφισβήτησης ή απώλειας της διαθήκης.
Τι προβλέπει η νομοθεσία από το 2025 – Τα βασικά «κλειδιά» εγκυρότητας
Επειτα από τις νομοθετικές αλλαγές που τέθηκαν σε εφαρμογή το καλοκαίρι του 2025, το νομικό πλαίσιο ενισχύθηκε ώστε να διασφαλίζεται η βούληση του διαθέτη και να αποτρέπονται πολύχρονες και δαπανηρές δικαστικές διαμάχες μεταξύ των κληρονόμων.
Για να θεωρείται έγκυρη μια ιδιόγραφη διαθήκη σήμερα, θα πρέπει να πληροί συγκεκριμένες προϋποθέσεις:
1. Να είναι γραμμένη ολόκληρη από τον ίδιο τον διαθέτη
Η διαθήκη δεν μπορεί να είναι δακτυλογραφημένη, γραμμένη από άλλον, ούτε συνταγμένη ψηφιακά. Ο διαθέτης πρέπει να την έχει γράψει εξ ολοκλήρου με το χέρι του – κάτι που μπορεί να επιβεβαιωθεί με γραφολογική εξέταση, αν χρειαστεί.
2. Να φέρει ημερομηνία σύνταξης και την υπογραφή του διαθέτη
Η ημερομηνία είναι κρίσιμη για να διαπιστωθεί ποια διαθήκη υπερισχύει (σε περίπτωση πολλαπλών διαθηκών) και για να αξιολογηθεί η πνευματική ικανότητα του διαθέτη κατά τον χρόνο σύνταξης. Η υπογραφή του είναι απαραίτητη για να βεβαιωθεί η γνησιότητα.
3. Να τηρείται σε ασφαλές μέρος και να ανακαλυφθεί μετά τον θάνατο
Η διαθήκη μπορεί να παραμείνει στο σπίτι του διαθέτη, σε τραπεζική θυρίδα ή σε συμβολαιογράφο. Συνιστάται, ωστόσο, η κατάθεση σε συμβολαιογράφο ώστε να υπάρχει επίσημη καταγραφή της ύπαρξής της. Από το 2025 ενισχύεται η λειτουργία του Μητρώου Διαθηκών.
4.Να δημοσιευθεί μετά τον θάνατο του διαθέτη από συμβολαιογράφο
Η διαδικασία δημοσίευσης είναι κρίσιμη ώστε να αποκτήσει η διαθήκη νομική ισχύ και να ξεκινήσει η διαδικασία αποδοχής της κληρονομιάς. Ο συμβολαιογράφος ανοίγει και καταγράφει το περιεχόμενο της διαθήκης παρουσία μαρτύρων.
5. Γραφολογική πραγματογνωμοσύνη σε αμφισβητήσεις
Όταν ο βασικός κληρονόμος δεν είναι συγγενής πρώτου έως τέταρτου βαθμού ή δεν υπάρχει σύμφωνο συμβίωσης, η διαθήκη ενδέχεται να τεθεί υπό αμφισβήτηση. Σε τέτοιες περιπτώσεις, πραγματογνώμονες εξετάζουν εάν το χειρόγραφο και η υπογραφή ανήκουν πράγματι στον διαθέτη.
Παρά τη φαινομενική απλότητα, οι ιδιόγραφες διαθήκες εμπλέκονται συχνά σε μακροχρόνιες δικαστικές υποθέσεις. Προκειμένου να αποφευχθούν δυσάρεστες εκπλήξεις για τους κληρονόμους, απαιτείται η καταγραφή της στο νέο Μητρώο Διαθηκών. Επιπλέον, είναι χρήσιμο να ζητείται νομική συμβουλή πριν τη σύνταξή της, ώστε να διασφαλιστεί πλήρως η εγκυρότητά της.
