Ο χρόνος μπροστά σε οθόνες έχει γίνει συνώνυμος με κακά νέα, καθώς κατηγορείται για την αύξηση της κατάθλιψης στα παιδιά, τα προβλήματα συμπεριφοράς και την στέρηση ύπνου.
Η διάσημη νευροεπιστήμονας Σούζαν Γκρίνφιλντ έφτασε στο σημείο να πει ότι η χρήση του διαδικτύου και τα ηλεκτρονικά παιχνίδια μπορούν να βλάψουν τον εγκέφαλο του εφήβου.
Το 2013, συνέκρινε τις αρνητικές επιπτώσεις του παρατεταμένου χρόνου μπροστά σε οθόνες με τις πρώτες ημέρες της κλιματικής αλλαγής: μια σημαντική αλλαγή που οι άνθρωποι δεν λάμβαναν σοβαρά υπόψη.
Πολλοί άνθρωποι το παίρνουν πιο σοβαρά τώρα. Αλλά οι προειδοποιήσεις για τη σκοτεινή πλευρά μπορεί να μην λένε όλη την ιστορία.
Ένα κύριο άρθρο στο British Medical Journal υποστήριξε ότι οι ισχυρισμοί της Γκρίνφιλντ σχετικά με τον εγκέφαλο «δεν βασίζονταν σε μια δίκαιη επιστημονική αξιολόγηση των στοιχείων… και είναι παραπλανητικοί για τους γονείς και το ευρύ κοινό».
Τώρα, μια άλλη ομάδα Βρετανών επιστημόνων ισχυρίζεται ότι δεν υπάρχουν συγκεκριμένα επιστημονικά στοιχεία για τα μειονεκτήματα των οθονών. Μήπως λοιπόν κάνουμε λάθος όσον αφορά την ανησυχία για τα παιδιά μας και τον περιορισμό της πρόσβασής τους σε tablet και smartphone;
Είναι όντως οι οθόνες τόσο βλαβερές για τα παιδιά
Ο Pete Etchells, καθηγητής ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Bath Spa, είναι ένας από τους ακαδημαϊκούς της ομάδας που υποστηρίζει ότι τα στοιχεία είναι ελλιπή.
Έχει αναλύσει εκατοντάδες μελέτες σχετικά με τον χρόνο μπροστά σε οθόνες και την ψυχική υγεία, μαζί με μεγάλες ποσότητες δεδομένων σχετικά με τους νέους και τις συνήθειές τους μπροστά σε οθόνες. Στο βιβλίο του Unlocked: The Real Science of Screen Time, υποστηρίζει ότι η επιστήμη πίσω από τα συμπεράσματα που τραβούν την προσοχή είναι ανάμεικτη και, σε πολλές περιπτώσεις, εσφαλμένη.
«Δεν υπάρχουν συγκεκριμένα επιστημονικά στοιχεία που να υποστηρίζουν τις ιστορίες σχετικά με τις τρομερές συνέπειες του χρόνου μπροστά σε οθόνες», γράφει.
Έρευνα που δημοσιεύτηκε από την Αμερικανική Ψυχολογική Εταιρεία το 2021 κατέληξε σε παρόμοια συμπεράσματα.
Οι 14 συγγραφείς, από διάφορα πανεπιστήμια σε όλο τον κόσμο, ανέλυσαν 33 μελέτες που δημοσιεύθηκαν μεταξύ 2015 και 2019. Η χρήση οθονών, συμπεριλαμβανομένων των smartphone, των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και των βιντεοπαιχνιδιών, έπαιξε «μικρό ρόλο στις ανησυχίες για την ψυχική υγεία», όπως διαπίστωσαν.
Και ενώ ορισμένες μελέτες έχουν δείξει ότι το μπλε φως – όπως αυτό που εκπέμπεται από τις οθόνες – δυσκολεύει τoν ύπνο επειδή καταστέλλει την ορμόνη μελατονίνη, μια ανασκόπηση του 2024 σε 11 μελέτες από όλο τον κόσμο δεν βρήκε συνολικά στοιχεία που να αποδεικνύουν ότι το φως της οθόνης την ώρα πριν τον ύπνο δυσκολεύει τον ύπνο.
Προβλήματα με την επιστήμη
Ένα μεγάλο πρόβλημα είναι ότι τα περισσότερα δεδομένα σχετικά με τον χρόνο που περνούν μπροστά σε οθόνες βασίζονται σε μεγάλο βαθμό στην «αυτοαναφορά», επισημαίνει ο καθηγητής Έτσελς. Με άλλα λόγια, οι ερευνητές απλώς ρωτούν τους νέους πόσο χρόνο πιστεύουν ότι πέρασαν μπροστά στις οθόνες τους και πώς θυμούνται ότι τους έκανε να νιώθουν.
Υποστηρίζει επίσης ότι υπάρχουν εκατομμύρια πιθανοί τρόποι για να ερμηνεύσουμε αυτές τις μεγάλες ποσότητες δεδομένων. «Πρέπει να είμαστε προσεκτικοί όταν εξετάζουμε τη συσχέτιση», λέει.
Αναφέρει ως παράδειγμα μια στατιστικά σημαντική αύξηση τόσο στις πωλήσεις παγωτού όσο και στα συμπτώματα καρκίνου του δέρματος κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού. Και τα δύο σχετίζονται με τον θερμότερο καιρό αλλά όχι μεταξύ τους: τα παγωτά δεν προκαλούν καρκίνο του δέρματος.
Θυμάται επίσης ένα ερευνητικό έργο εμπνευσμένο από έναν γενικό ιατρό, ο οποίος παρατήρησε δύο πράγματα: πρώτον, συζητούσαν περισσότερο με νέους για την κατάθλιψη και το άγχος και, δεύτερον, πολλοί νέοι χρησιμοποιούσαν τηλέφωνα στις αίθουσες αναμονής.
«Συνεργαστήκαμε λοιπόν με τον γιατρό και είπαμε, εντάξει, ας το δοκιμάσουμε αυτό, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε δεδομένα για να προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε αυτή τη σχέση», εξηγεί.
Ενώ τα δύο συσχετίζονταν, υπήρχε ένας σημαντικός επιπλέον παράγοντας: πόσο χρόνο περνούσαν μόνοι τους όσοι ήταν με κατάθλιψη ή αγχωμένοι.
Τελικά, η μελέτη υπέδειξε ότι η μοναξιά ήταν αυτή που οδηγούσε τα προβλήματα ψυχικής υγείας τους και όχι ο χρόνος μπροστά σε οθόνες από μόνος του.
«Δεν φαίνεται να ισχύει»
Έπειτα, υπάρχουν οι λεπτομέρειες που λείπουν σχετικά με τη φύση του ίδιου του χρόνου μπροστά στην οθόνη: ο όρος είναι υπερβολικά ασαφής, υποστηρίζει ο καθηγητής Έτσελς.
Ήταν ενθαρρυντικός ο χρόνος μπροστά σε μια οθόνη; Ήταν χρήσιμος; Ενημερωτικός; Ή μήπως ήταν «doomscrolling»; Ήταν ο νεαρός μόνος του ή αλληλεπιδρούσε διαδικτυακά με φίλους;
Κάθε παράγοντας δημιουργεί μια διαφορετική εμπειρία.
Μια μελέτη από Αμερικανούς και Βρετανούς ερευνητές εξέτασε 11.500 σαρώσεις εγκεφάλου παιδιών ηλικίας 9 έως 12 ετών, παράλληλα με αξιολογήσεις υγείας και τον χρόνο που τα ίδια ανέφεραν να χρησιμοποιούν μπροστά σε οθόνες.
Ενώ τα πρότυπα χρήσης οθονών συνδέθηκαν με αλλαγές στον τρόπο με τον οποίο συνδέονται οι περιοχές του εγκεφάλου, η μελέτη δεν βρήκε στοιχεία που να αποδεικνύουν ότι ο χρόνος μπροστά σε οθόνες συνδεόταν με κακή ψυχική ευεξία ή γνωστικά προβλήματα, ακόμη και μεταξύ εκείνων που χρησιμοποιούν οθόνες για αρκετές ώρες της ημέρας.
Η μελέτη, η οποία διεξήχθη από το 2016 έως το 2018, επιβλέπονταν από τον καθηγητή του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, Άντριου Πρζιμπίλσκι, ο οποίος έχει μελετήσει τον αντίκτυπο των βιντεοπαιχνιδιών και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στην ψυχική υγεία.
Οι μελέτες του, οι οποίες έχουν αξιολογηθεί από ομοτίμους, δείχνουν ότι και τα δύο μπορούν, στην πραγματικότητα, να ενισχύσουν την ευεξία αντί να την βλάψουν.
Ο καθηγητής Έτσελς λέει: «Αν πιστεύετε ότι οι οθόνες όντως αλλάζουν τους εγκεφάλους προς το χειρότερο, θα βλέπατε αυτό το σήμα σε ένα μεγάλο σύνολο δεδομένων σαν κι αυτό. Αλλά δεν το βλέπετε… επομένως, η ιδέα ότι οι οθόνες αλλάζουν τους εγκεφάλους με έναν σταθερά ή διαρκώς αρνητικό τρόπο, απλώς δεν φαίνεται να ισχύει».
«Αν το γνωστικό μας σύστημα ήταν τόσο εύθραυστο στις αλλαγές του περιβάλλοντος, δεν θα ήμασταν εδώ», υποστηρίζει ένας ειδικός.
Αυτή την άποψη συμμερίζεται και ο καθηγητής Κρις Τσάμπερς, επικεφαλής της εγκεφαλικής διέγερσης στο Πανεπιστήμιο του Κάρντιφ, ο οποίος αναφέρεται στο βιβλίο του καθηγητή Έτσελς λέγοντας: «Θα ήταν προφανές αν υπήρχε μείωση».
«Θα ήταν εύκολο να εξετάσουμε τα τελευταία, ας πούμε, 15 χρόνια έρευνας… Αν το γνωστικό μας σύστημα ήταν τόσο εύθραυστο στις αλλαγές του περιβάλλοντος, δεν θα ήμασταν εδώ».
«Θα είχαμε επιλεγεί για εξαφάνιση πολύ καιρό πριν».
«Απαίσια φόρμουλα για την ψυχική υγεία»
Ούτε ο καθηγητής Πρζιμπίλσκι ούτε ο καθηγητής Έτσελς αμφισβητούν τη σοβαρή απειλή ορισμένων διαδικτυακών βλαβών, όπως η σεξουαλική παρενόχληση και η έκθεση σε άσεμνο ή επιβλαβές περιεχόμενο.
Ο καθηγητής Πρζιμπίλσκι ανησυχεί για τα επιχειρήματα υπέρ του περιορισμού ή ακόμη και της απαγόρευσής τους στις συσκευές – και πιστεύει ότι όσο πιο αυστηρά ελέγχεται ο χρόνος μπροστά σε οθόνες, τόσο περισσότερο θα μπορούσε να γίνει «απαγορευμένος καρπός».
Πολλοί διαφωνούν. Η βρετανική ομάδα εκστρατείας Smartphone Free Childhood αναφέρει ότι 150.000 άνθρωποι έχουν μέχρι στιγμής υπογράψει τη συμφωνία της για την απαγόρευση των smartphones για παιδιά κάτω των 14 ετών και την καθυστέρηση της πρόσβασης στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μέχρι την ηλικία των 16 ετών.
Όταν η Jean Twenge, καθηγήτρια ψυχολογίας στο Κρατικό Πανεπιστήμιο του Σαν Ντιέγκο, άρχισε να ερευνά τα αυξανόμενα ποσοστά κατάθλιψης μεταξύ των εφήβων στις ΗΠΑ, δεν είχε ως στόχο να αποδείξει ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τα smartphones ήταν «απαίσια», μου λέει. Αλλά διαπίστωσε ότι αυτό ήταν ο μόνος κοινός παρονομαστής.
Σήμερα, πιστεύει ότι ο διαχωρισμός των παιδιών από τις οθόνες είναι κάτι αυτονόητο και προτρέπει τους γονείς να κρατούν τα παιδιά μακριά από τα smartphones για όσο το δυνατόν περισσότερο.
«[Οι εγκέφαλοι των παιδιών] είναι πιο ανεπτυγμένοι και πιο ώριμοι στα 16», υποστηρίζει. «Και το κοινωνικό περιβάλλον στο σχολείο και στις παρέες φίλων είναι πολύ πιο σταθερό στα 16 από ό,τι στα 12».
Ενώ συμφωνεί ότι τα δεδομένα που συλλέγονται σχετικά με τη χρήση οθονών από τους νέους αναφέρονται σε μεγάλο βαθμό από τους ίδιους τους συμμετέχοντες, υποστηρίζει ότι αυτό δεν αποδυναμώνει τα στοιχεία.
Αρνητικές επιπτώσεις
Μια δανέζικη μελέτη που δημοσιεύτηκε το 2024 περιελάμβανε 181 παιδιά από 89 οικογένειες. Για δύο εβδομάδες, τα μισά από αυτά περιορίστηκαν σε τρεις ώρες χρόνο μπροστά σε οθόνες την εβδομάδα και τους ζητήθηκε να παραδώσουν τα tablet και τα smartphone τους.
Κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η μείωση των μέσων οθόνης «επηρέασε θετικά τα ψυχολογικά συμπτώματα των παιδιών και των εφήβων» και ενίσχυσε την «φιλοκοινωνική συμπεριφορά», αν και πρόσθεσε ότι απαιτείται περαιτέρω έρευνα.
Και μια βρετανική μελέτη στην οποία ζητήθηκε από τους συμμετέχοντες να καταγράφουν σε ημερολόγια τον χρόνο που περνούν μπροστά σε οθόνες, διαπίστωσε ότι η μεγαλύτερη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης ευθυγραμμίζεται με υψηλότερα αναφερόμενα συναισθήματα κατάθλιψης στα κορίτσια.
«Παίρνετε αυτόν τον τύπο: Περισσότερος χρόνος στο διαδίκτυο, συνήθως μόνος μπροστά σε μια οθόνη· λιγότερος χρόνος ύπνου· λιγότερος χρόνος με φίλους αυτοπροσώπως. Αυτή είναι μια απαίσια φόρμουλα για την ψυχική υγεία», λέει ο καθηγητής Τουένγκε.
«Δεν έχω ιδέα γιατί αυτό είναι αμφιλεγόμενο».
* Με πληροφορίες από BBC
