Αν η καθημερινή σας δόση καφέ σας γεμίζει με ενοχές, ειδικά όταν φτάνετε στο δεύτερο ή το τρίτο φλιτζάνι, ήρθε η ώρα να αφήσετε αυτές τις σκέψεις στην άκρη. Η επιστήμη έχει μια ανατρεπτική πρόταση: ίσως αυτή η συνήθεια να βοηθά τα κύτταρά σας να γερνούν με έναν πιο εκλεπτυσμένο και «ευφυή» τρόπο.
Ο Δρ. Χαράλαμπος Ράλλης και η ομάδα του στο Queen Mary University of London, σε μια πρόσφατη μελέτη που δημοσιεύτηκε στο Microbial Cell, εξετάζουν τον τρόπο με τον οποίο η καφεΐνη αλληλεπιδρά με τις διαδικασίες γήρανσης, την απόκριση του DNA και τη διαχείριση του κυτταρικού στρες. Τα αποτελέσματα, ωστόσο, είναι πιο περίπλοκα από ό,τι φανταζόταν κανείς, με εκπλήξεις που αλλάζουν την εικόνα της καφεΐνης στον κόσμο της επιστήμης.
Πώς μελετήθηκε η καφεΐνη
Για να καταλάβουν πώς ακριβώς λειτουργεί η καφεΐνη, οι επιστήμονες χρησιμοποίησαν έναν μικροοργανισμό που μοιάζει εκπληκτικά με τα ανθρώπινα κύτταρα σε βασικά σημεία: τον ζυμομύκητα σχάσης (fission yeast). Παρόλο που πρόκειται για απλό οργανισμό, μοιράζεται με εμάς κοινές λειτουργίες, όπως η διαχείριση ενέργειας, η επιδιόρθωση του DNA και η αντίδραση στο στρες.
Στη μελέτη, τα κύτταρα του μύκητα εκτέθηκαν πρώτα σε διαφορετικές μορφές στρες, όπως έλλειψη τροφής ή βλάβες στο DNA. Στη συνέχεια, προστέθηκε καφεΐνη για να δουν πώς αντιδρούν. Το πρώτο εντυπωσιακό εύρημα ήταν ότι η καφεΐνη φαίνεται να παρατείνει τη διάρκεια ζωής των κυττάρων, ακόμη κι όταν αυτά δεν βρίσκονται υπό μεγάλη πίεση. Αλλά η πιο αξιοσημείωτη παρατήρηση ήταν ότι δεν λειτούργησε ως ένα γενικό «ντοπάρισμα». Η δράση της ήταν στοχευμένη: επηρέαζε συγκεκριμένα μονοπάτια μέσα στο κύτταρο, που ρυθμίζουν το αν θα διαιρεθεί, θα επισκευαστεί ή θα «παγώσει» προσωρινά για να προστατευτεί.
Το μυστικό «μονοπάτι» μέσα στο κύτταρο
Η καφεΐνη δεν δρα τυχαία. Φαίνεται να ενεργοποιεί έναν συγκεκριμένο μηχανισμό μέσα στο κύτταρο, το ένζυμο πρωτεϊνική κινάση ενεργοποιημένη από τη μονοφωσφορική αδενοσίνη (AMPK), ένα είδος εσωτερικού «ανιχνευτή» που μετρά πόση ενέργεια έχει το κύτταρο και το βοηθά να προσαρμοστεί όταν οι συνθήκες γίνονται δύσκολες, όπως όταν δεν έχει τροφή ή όταν πιέζεται από στρες.
Κεντρικό ρόλο σε αυτό το μονοπάτι παίζουν δύο πρωτεΐνες, οι Ssp1 και Ssp2. Είναι σαν τα εργαλεία που χρειάζεται η καφεΐνη για να κάνει τη δουλειά της. Όταν οι ερευνητές «έσβησαν» τα γονίδια που φτιάχνουν αυτές τις πρωτεΐνες, η θετική επίδραση της καφεΐνης εξαφανίστηκε. Με άλλα λόγια, η καφεΐνη δεν λειτουργεί από μόνη της, αλλά χρειάζεται τα σωστά «κυτταρικά εργαλεία» για να έχει αποτέλεσμα.
Τι συμβαίνει όταν το DNA έχει ήδη υποστεί βλάβες;
Φυσικά, υπάρχει και η άλλη πλευρά της δράσης της. Σε κύτταρα που είχαν ήδη υποστεί βλάβες στο DNA, η καφεΐνη φάνηκε να μπλοκάρει τα «σήματα ασφαλείας» που συνήθως λένε στο κύτταρο να κάνει παύση και να επιδιορθωθεί. Αντί να ενεργοποιήσει τους μηχανισμούς επιδιόρθωσης του DNA, το κύτταρο συνέχιζε να διαιρείται, παραβλέποντας την κυτταρική βλάβη. Και αυτό μπορεί να το κάνει πιο ευάλωτο σε περαιτέρω βλάβες.
Δεν σημαίνει, φυσικά, ότι ο καφές είναι επικίνδυνος. Η επίδραση της καφεΐνης εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το πού βρίσκεται το κύτταρο, αν είναι υγιές και σε θέση να ανταποκριθεί, ή αν ήδη φέρει βλάβες που δεν μπορεί να επιδιορθώσει.
Αξίζει να σημειωθεί ότι στη συγκεκριμένη μελέτη η δόση καφεΐνης που χρησιμοποιήθηκε ήταν σχετικά υψηλή: περίπου 10 millimolar. Αυτό είναι πολύ παραπάνω από το επίπεδο καφεΐνης που θα είχε κάποιος στο αίμα του μετά από έναν καφέ, αλλά παραμένει συνηθισμένο επίπεδο για εργαστηριακά πειράματα.
Τι σημαίνει αυτό στην πράξη;
Ο καθημερινός σας καφές δεν είναι απλώς ένας τρόπος να ξυπνήσετε ή να συγκεντρωθείτε. Φαίνεται ότι «μιλάει» με έναν πανάρχαιο μηχανισμό των κυττάρων, ο οποίος αποφασίζει για τη μοίρα τους: αν θα επιβιώσουν, αν θα διορθώσουν τις βλάβες τους ή αν θα αγνοήσουν τα προβλήματα και θα συνεχίσουν. Αυτό δεν σημαίνει ότι ο καφές είναι κάποιο μαγικό φίλτρο αντιγήρανσης. Όμως, όταν τα κύτταρα έχουν τα κατάλληλα εργαλεία για να τον αξιοποιήσουν, η καφεΐνη μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο στο πώς αντιδρούν στο στρες και στο πέρασμα του χρόνου.
