Είκοσι εννέα χρόνια συμπληρώνονται σήμερα από τις 23 Ιουνίου 1996, την ημέρα που ο Ανδρέας Παπανδρέου, που αντιμετώπιζε σοβαρά προβλήματα υγείας και λίγο πριν είχε νοσηλευτεί για 4 περίπου μήνες στο Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο, άφησε την τελευταία του πνοή στην οικία του στην Εκάλη.
Μέσα από τις σελίδες των εφημερίδων «ΤΟ ΒΗΜΑ» και «ΤΑ ΝΕΑ» ξαναζούμε τις πρώτες ώρες μετά τον θάνατο του Ανδρέα Παπανδρέου, που υπήρξε μία από τις πιο επιδραστικές και λαοφιλείς πολιτικές φυσιογνωμίες στην πολιτική ιστορία της Ελλάδας.
Λίγους μήνες νωρίτερα η σοβαρή κατάσταση της υγείας του είχε οδηγήσει στην παραίτησή του από την πρωθυπουργία και στην αντικατάστασή του, ύστερα από ψηφοφορία της Κοινοβουλευτικής Ομάδας του ΠΑΣΟΚ, από τον Κώστα Σημίτη.
Ανδρέας Παπανδρέου, Τηλέμαχος Χυτήρης
Γράφουν «ΤΑ ΝΕΑ» της 24ης Ιουνίου 1996:
Η αναγγελία
«Το πορτοκαλί τηλέφωνο, που τοποθετείται σε κάθε Σύνοδο Κορυφής στον χώρο του Πρωθυπουργού, χτύπησε στο ξενοδοχείο “Μέντιτσι” της Φλωρεντίας στις 2:30 το πρωί.
»Ο γραμματέας του Υπουργικού Συμβουλίου Τάσος Μαντέλης – που μόλις είχε ενημερωθεί από τον Τηλέμαχο Χυτήρη- ανακοίνωσε στον Κώστα Σημίτη τον θάνατο του Ανδρέα Παπανδρέου.
»Ο Πρωθυπουργός δεν βγήκε καθόλου από το δωμάτιό του. Επικοινώνησε με τον κυβερνητικό εκπρόσωπο Δημ. Ρέππα για την έκδοση της ανακοίνωσης και στη συνέχεια ο μόνος άνθρωπος που έμεινε μαζί του ήταν η σύζυγός του Δάφνη.
»Για τους συνεργάτες του Πρωθυπουργού όμως – τόσο στη Φλωρεντία όσο και στην Αθήνα – άρχισε από τα χαράματα ο μαραθώνιος των συνεννοήσεων. Η Ολυμπιακή ειδοποιήθηκε να στείλει εσπευσμένως το “Φάλκον” στη Φλωρεντία για να παραλάβει την κυβερνητική αποστολή, ενώ οι κ.κ. Ν. Θέμελης και Ν. Χριστοδουλάκης ανέλαβαν να ειδοποιήσουν τους Ιταλούς για την ακύρωση της ομιλίας που επρόκειτο να εκφωνήσει ο κ. Σημίτης σε ινστιτούτο της Φλωρεντίας.
»Ο κ. Σημίτης απέρριψε την εισήγηση που του έγινε για σύγκληση του υπουργικού Συμβουλίου στις 6.00 το απόγευμα – και το όρισε για τις 3.30. Το “Φάλκον” αναχώρησε από τη Φλωρεντία γύρω στη 1.00 το μεσημέρι».
Ανδρέας Παπανδρέου
Εκτελεστικό Γραφείο
«Δάκρυσαν τα μέλη του Εκτελεστικού Γραφείου έξω από την πόρτα του γραφείου του Ανδρέα Παπανδρέου – δίπλα στην αίθουσα που συνεδρίαζαν. Μια ανθοδέσμη στο γραφείο του προέδρου του ΠΑΣΟΚ ήταν η ελάχιστη ένδειξη αγάπης, ευγνωμοσύνης και σεβασμού “στον άνθρωπο που, όπως έλεγε συγκινημένος ο γραμματέας της Κ.Ε. κ. Κ. Σκανδαλίδης, υπήρξε ο πολιτικός μας δάσκαλος, ο εμπνευστής μας”.
»Και δάκρυσαν ξανά, όταν ο Μαρίνος, ο καφετζής της Χαριλάου Τρικούπη, ανέβασε στον 6ο όροφο κονιάκ, καφέ και παξιμάδια – όπως είθισται να γίνεται στα σπίτια που πενθούν.
»Το κλίμα στη δίωρη χθεσινή συνεδρίαση του Εκτελεστικού Γραφείου δεν έμοιαζε καθόλου μ’ αυτό των τελευταίων συνεδριάσεων. Όχι μόνο δεν υπήρξαν διαφωνίες – ομόφωνα αποφασίστηκε η κανονική διεξαγωγή του Συνεδρίου με το ίδιο περιεχόμενο- αλλά όλοι συνεργάστηκαν προσθέτοντας ο καθένας τη δική του φράση, τη δική του επισήμανση στο μήνυμα που συντάχθηκε για τον θάνατο του Ανδρέα Παπανδρέου.
» “Άλλος στάθηκε στον μεταρρυθμιστή, άλλος στον ειρηνιστή, άλλος στον πατριώτη Ανδρέα Παπανδρέου”, έλεγε μετά μέλος του Εκτελεστικού Γραφείου, που συμπλήρωσε με διάθεση αυτοκριτικής: “Ίσως έπρεπε να είχαμε σκύψει έτσι προσεκτικά και άλλες φορές πάνω απ’ τις διδαχές και τα μηνύματά του…”.
(…)
«ΤA NEΑ», 24.6.1996, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»
Δήμητρα και Μαργαρίτα
»Συναντήθηκαν μπροστά στη σορό του Ανδρέα Παπανδρέου η νυν και η πρώην σύζυγοι του: στην κεφαλή των ειδικών εδράνων των συγγενών που δέχονταν συλλυπητήρια ήταν σχεδόν ολόκληρη την ημέρα η Δήμητρα Λιάνη.
»Μετά το μεσημέρι προσήλθε στην Μητρόπολη και η Μαργαρίτα Παπανδρέου. Τις δύο γυναίκες χώριζε στην αρχή ο υπουργός Παιδείας Γιώργος Παπανδρέου με τη σύζυγό του Άντα και εν συνεχεία ο δεύτερος γιος του Ανδρέα, Νίκος Παπανδρέου.
»Παρούσα και η κόρη του Σοφία Παπανδρέου, η οποία δεχόταν συλλυπητήρια καθισμένη δίπλα στη μητέρα της Μαργαρίτα. Την Δήμητρα Λιάνη παραστεκόταν η Τέτη Γεωργαντοπούλου, ο Γ. Λιάνης, ο Γ. Κατσιφάρας και ο Μ. Καρχιμάκης.
»Συγκινητική ήταν η στιγμή που η σορό προσκύνησε η ηθοποιός Ζωή Λάσκαρη με την κόρη της Μαρία-Ελένη. Η Ζωή Λάσκαρη αγκάλιασε την Δήμητρα Λιάνη και οι δύο γυναίκες έκλαιγαν για πολλή ώρα.
»Ένα άλλο στιγμιότυπο που συγκίνησε όσους το παρατήρησαν, ήταν η προσέλευση στη Μητρόπολη, για να προσκυνήσουν τη σορό του προέδρου του ΠΑΣΟΚ, μιας ομάδας 10-15 Φιλιππινέζων που εργάζονται ως οικιακοί βοηθοί στην Ελλάδα…Όπως βέβαια και όταν προσήλθε η Σωτ. Μπέλλο, υποβασταζόμενη.
»Ο γιος του Ανδρέα, Νίκος, δήλωσε στη Μυτιλήνη όπου βρισκόταν για το θάνατο του πατέρα του:
“Έφυγε ο πατέρας. Έφυγε ένας λεβέντης. Έφυγε με λεβεντιά μαχόμενος κι όπως πάντα πίστευα, δεν θα παρατούσε ποτέ την πολιτική. Έφυγε πάνω στο θρανίο της πολιτικής που αγαπούσε τόσο πολύ. Θα μου λείψει”».
«ΤΟ ΒΗΜΑ», 30.6.1996, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»
Tιμές
»Με τιμές αρχηγού κράτους (κάτι που έχει να συμβεί από το 1963) κηδεύεται μεθαύριο, στις 2.30 το μεσημέρι, ο Ανδρέας Παπανδρέου. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, με πρόταση της κυβέρνησης, αποφάσισε να κηρυχθεί τετραήμερο δημόσιο πένθος και όρισε την Τετάρτη, ημέρα της κηδείας, ως ημέρα αργίας για ολόκληρο τον δημόσιο τομέα. Εξαιρούνται μόνον όσοι εμπλέκονται στις Γενικές Εξετάσεις, που θα διεξαχθούν κανονικά.
»Η νεκρώσιμη ακολουθία θα ψαλλεί στη Μητρόπολη, στο προαύλιο της οποίας θα στηθούν δύο στεγασμένες εξέδρες για όσους από τους προσκεκλημένους δεν βρουν χώρο μέσα στον ναό.
»Κατά μήκος όλης της διαδρομής από τη Μητρόπολη μέχρι το Α’ Νεκροταφείο θα είναι παρατεταμένοι στρατιώτες και αστυνομικοί, ενώ τα μέτρα ασφαλείας που θα ληφθούν θα είναι πολύ αυστηρά.
»Τη νεκρώσιμη πομπή θα συνοδεύουν δύο τετράδες πολεμικών αεροσκαφών, ενώ μόλις η σορός του Ανδρέα Παπανδρέου φθάσει στο ύψος του Κοινοβουλίου, θα ριφθούν 21 κανονιοβολισμοί προς τιμήν του νεκρού».
Κοσμοπλημμύρα
«ΤΟ ΒΗΜΑ» της 30ης Ιουνίου 1996 περιγράφει όσα συνέβησαν
«ΤA NEΑ», 24.6.1996, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»
ως την ημέρα της ταφής του Ανδρέα Παπανδρέου:
«Όσα συνέβησαν γύρω από το φέρετρό του για 80 συνεχείς ώρες ήταν κάτι περισσότερο από “λαϊκό προσκύνημα” σε έναν πολιτικό που χρημάτισε τρεις φορές πρωθυπουργός. Σε αυτό το διάστημα αποσαφηνίσθηκαν τα πάντα γύρω από τον εκλιπόντα: το πλήθος επιβεβαίωση με κατάνυξη την απήχηση του δημόσιου λόγου του.
»Ο πολιτικός κόσμος προσυπέγραψε ομόθυμα το ιστορικό βάρος της διαδρομής του. Και ο μεγαλύτερος γιος του εξάγνισε τον ιδιωτικό βίο του μοιράζοντάς τον δίκαια και με θαυμαστή αξιοπρέπεια.
»Δύο αρχηγοί κρατών και επτά ξένοι πρωθυπουργοί, ογδόντα ξένες αντιπροσωπείες, τέσσερις έλληνες πρώην πρωθυπουργοί, σύμπασα η πολιτική ηγεσία, μεγάλο πλήθος και μεγάλο πένθος, κατευόδωσαν έναν πολιτικό που έφυγε τόσο εντυπωσιακά όσο έζησε. Όλοι ανεξαιρέτως αναγνώρισαν το μέγεθος της παρουσίας του στην πολιτική σκηνή.
»Ο αρχηγός τους αντίπαλου κόμματος έβαλε τα στελέχη του να κρατήσουν ενός λεπτού σιγή στη μνήμη του. Ο μεγαλύτερος εν ζωή πολιτικός του αντίπαλος δήλωσε δημοσίως ότι “θα λείψει από την πολιτική ζωή”.
Τελευταίος ασπασμός
»Χιλιάδες έσπευσαν αυθορμήτως για τον τελευταίο ασπασμό. Τι άλλο καλύτερο για έναν πολιτικό ηγέτη που τους έξι τελευταίους μήνες ζούσε και δεν ζούσε;
»Παρά την υψηλή θερμοκρασία εκατοντάδες χιλιάδες λαού συνόδευσαν τον Α. Γ. Παπανδρέου από τη Μητρόπολη ως το Α’ Νεκροταφείο – όπου αναπαύεται από τις 17.55 της 26ης Ιουνίου 1996 δίπλα στον πατέρα του, τον “Γέρο της Δημοκρατίας”, μέσα σε εκδηλώσεις έντονης συγκίνησης.
»Εξίσου συγκινητική ήταν η επιμνημόσυνη δέηση στη Μητρόπολη χοροστατούντος του Αρχιεπισκόπου κ. Σεραφείμ. Ανάμεσα στους επικηδείους λόγους των πολιτικών ηγετών και των στελεχών του ΠαΣοΚ, ο τελευταίος αποχαιρετισμός από τον γιο του, τον υπουργό Παιδείας κ. Γ. Παπανδρέου, ήταν συγκλονιστικό.
»Πρέπει να σημειωθεί ακόμη ότι πολύς κόσμος προσήλθε τις επόμενες ημέρες στην Εκάλη για να συλλυπηθεί τη σύζυγό του κ. Δήμητρα Παπανδρέου και τσο Καστρί όπου εδέχοντο συλλυπητήρια τα παιδιά του εκλιπόντος».
