Του Θόδωρου Ξούλου, οικονομολόγου
Από ρεκόρ σε ρεκόρ βαδίζουν τα τελευταία χρόνια οι αιτήσεις συνταξιοδότησης στον ΕΦΚΑ. Το 2024 καταγράφηκαν περισσότερες από 200.000 νέες αιτήσεις, αριθμός που αναμένεται να επαναληφθεί και το 2025. Το φαινόμενο δεν αποτελεί συγκυριακή τάση, αλλά την κορύφωση μιας βαθιάς και πολυετούς κρίσης εμπιστοσύνης στο ασφαλιστικό σύστημα. Η συνεχής επιδείνωση των όρων ασφάλισης, οι χαμηλές αποδοχές και η γενικευμένη αίσθηση ανασφάλειας ωθούν χιλιάδες εργαζόμενους και ελεύθερους επαγγελματίες στη μαζική έξοδο.
Από το 2010 και μετά, με την είσοδο της χώρας στα Μνημόνια, οι ασφαλισμένοι επιδίωξαν να κατοχυρώσουν τα συνταξιοδοτικά τους δικαιώματα, υπό τον φόβο επιδείνωσης των όρων. Παρά τις κατά καιρούς διαβεβαιώσεις, οι παρεμβάσεις δεν περιορίστηκαν στους νέους ασφαλισμένους – αντίθετα, περικόπηκαν και οι ήδη καταβαλλόμενες συντάξεις, καταρρίπτοντας κάθε έννοια συνταξιοδοτικής ασφάλειας.
Το μόνο που δεν μπορεί να αλλάξει αναδρομικά είναι το ηλικιακό όριο συνταξιοδότησης, όταν τα ασφαλιστικά δικαιώματα είναι ήδη κατοχυρωμένα. Αυτό το “παράθυρο ασφάλειας” αξιοποιούν μαζικά όσοι πλησιάζουν τη συνταξιοδότηση, επιλέγοντας την έξοδο αντί της συνέχισης της εργασίας σε ένα περιβάλλον αβεβαιότητας.
Οι τέσσερις βασικοί λόγοι της μαζικής φυγής
1. Μειωμένες αποδοχές και κίνδυνος χαμηλότερης σύνταξης
Από το 2010 και έπειτα, οι μισθοί βαίνουν μειούμενοι, κάτι που συμπαρασύρει και τον συντάξιμο μισθό, δηλαδή τον μέσο όρο αποδοχών από το 2002 και μετά. Όσο παρατείνεται η εργασία, τόσο χαμηλότερη διαμορφώνεται η βάση υπολογισμού της σύνταξης. Πολλοί εργαζόμενοι επιλέγουν να συνταξιοδοτηθούν εγκαίρως ώστε να «προλάβουν» μια καλύτερη αποδοχή σύνταξης πριν ο μέσος όρος πέσει ακόμη περισσότερο.
2. Κατάρρευση του τζίρου στους ελεύθερους επαγγελματίες
Χιλιάδες αυτοαπασχολούμενοι συνεχίζουν να διατηρούν τις επιχειρήσεις τους εξ ανάγκης, απλώς για να συμπληρώσουν τις προϋποθέσεις συνταξιοδότησης. Η πελατεία έχει μετακινηθεί είτε σε μεγάλες επιχειρήσεις είτε στο ηλεκτρονικό εμπόριο – τάση που εντάθηκε κατά την πανδημία. Για πολλούς, η σύνταξη είναι μονόδρομος επιβίωσης.
3. Μη ανταποδοτική ασφάλιση μετά τα 40 έτη
Το σύστημα προσφέρει μειωμένο ποσοστό αναπλήρωσης μετά τα 40 έτη ασφάλισης – μόλις 0,5% ετησίως, έναντι 2,55% μεταξύ 35ου και 40ού έτους. Αυτό καθιστά αντιπαραγωγική τη συνέχιση της εργασίας, τη στιγμή που οι εργαζόμενοι παλεύουν να βελτιώσουν τις μελλοντικές αποδοχές τους σε ένα περιβάλλον διαρκούς ακρίβειας και υψηλού πληθωρισμού.
4. Εργασία χωρίς ανταμοιβή και συστηματική εκμετάλλευση
Σύμφωνα με το ΙΝΕ/ΓΣΕΕ, πάνω από το 52% των μισθωτών εργάζεται περισσότερες από 40 ώρες την εβδομάδα, ενώ μόνο το 49% εξ αυτών λαμβάνει υπερωριακή αποζημίωση. Οι υπόλοιποι καλούνται είτε να «ανταποδώσουν» με μειωμένο ωράριο κάποια άλλη στιγμή είτε απλώς να δεχθούν την εκμετάλλευση ως μέρος της καθημερινότητας. Το ηθικό κόστος είναι υψηλό και οδηγεί στην ψυχική και επαγγελματική εξουθένωση.
Το ασφαλιστικό σύστημα δεν μπορεί να είναι βιώσιμο χωρίς σταθερές, ικανοποιητικές αποδοχές. Η ενίσχυση των μισθών δεν είναι απλώς κοινωνικό αίτημα, είναι προϋπόθεση επιβίωσης του ίδιου του συστήματος. Η επαναφορά των συλλογικών διαπραγματεύσεων, ως θεσμικού μηχανισμού αύξησης μισθών, αποτελεί αναγκαία επιλογή.
Όταν οι εργαζόμενοι αμείβονται δίκαια, όταν οι εργοδότες τηρούν τις υποχρεώσεις τους και όταν η πολιτεία προστατεύει τα εργασιακά και ασφαλιστικά δικαιώματα, τότε το ασφαλιστικό αποκτά προοπτική. Διαφορετικά, θα συνεχίσουμε να μετράμε αιτήσεις συνταξιοδότησης, όχι από επιλογή, αλλά από απελπισία.
