Είναι σαφές πλέον πως η πανδημία έχει αλλάξει την δομή λειτουργίας της οικονομίας. Τουλάχιστον ως προς τις δραστηριότητες εκείνες που επλήγησαν περισσότερο. Ειδικά των βιομηχανικών χωρών. Αλλάζει σαφώς όμως και τις εργασιακές σχέσεις, επί της ουσίας ακυρώνοντας τα συνδικαλιστικά κινήματα παγκοσμίως. Τουλάχιστον ως προς την νοοτροπία και την σκέψη δράσης.
Η τηλεργασία καθώς και η εργασία από το σπίτι μειώνει τη δυνατότητα παρέμβασης σε εργασιακά θέματα που πλέον εξατομικεύονται -ό,τι και αν αυτό συνεπάγεται– ουδετεροποιώντας τη δυνατότητα ακόμα και θετικών παρεμβάσεων των εργαζομένων στη λειτουργία των επιχειρήσεων.
Βέβαια, με το 90% των επιχειρήσεων στη χώρα μας είναι μικρές οικογενειακές, η έννοια του συνδικαλισμού έπρεπε προ πολλού να είχε αναμορφωθεί με την προοπτική "θετικών" προσεγγίσεων σε μία άλλης μορφής σχέση με την εργοδοσία. Άλλωστε, οι νέες τεχνολογίες έχουν καταστήσει τον συνδικαλισμό παλαιού τύπου ως παρωχημένο.
Μπαίνουμε στην εποχή της "τηλε-οικονομίας" και του "blockchain” που αποτελεί μοχλό ασφαλούς μετάβασης δεδομένων και όχι όπως λανθασμένα προβάλλεται ως μηχανισμός προώθησης κρυπτονομισμάτων. Μπαίνουμε ταχύτατα στην εποχή των νέων τεχνολογιών σε κάθε επίπεδο. Μία εποχή που απειλεί σε μεγάλο βαθμό τη βιωσιμότητα των μικρών επιχειρήσεων. Ειδικά στις περιπτώσεις που το τραπεζικό σύστημα δείχνει αδύναμο να τις υποστηρίξει.
Παρά το γεγονός ότι η ΕΕ αδυνατεί να ανταποκριθεί στον ρόλο της και οι βόρειες χώρες εμμένουν στις σκληρές πολιτικές τους, τα κονδύλια του Ταμείου Ανάκαμψης είναι ευπρόσδεκτα. Θα μπορούσαν δε κάτω από προϋποθέσεις συνολικού σχεδιασμού να συμβάλλουν στη διαχρονική ανάπτυξη της οικονομία με νέα δεδομένα. Δυστυχώς, οι εξαγγελόμενες πολιτικές μπορεί να είναι προς την σωστή κατεύθυνση, είναι όμως μονοδιάστατα συνδεδεμένες με τα μεγάλα σχήματα και τις μεγάλες επενδύσεις.
Αυτές μπορεί βραχυπρόθεσμα να διαμορφώνουν το στατιστικό δεδομένο ενός ανοδικού ΑΕΠ για κάποια χρόνια, όχι όμως τη διατήρηση υψηλών ρυθμών ανάπτυξης και την ταυτόχρονη αύξηση της εργασίας με μεσοπρόθεσμο ορίζοντα. Το ζητούμενο της διαχείρισης της μικροανάπτυξης σε όλο το φάσμα φαίνεται να λείπει από την κουλτούρα της κυβέρνησης. Αυτή η αναπτυξιακή φιλοσοφία νομοτελειακά οδηγεί σε διαμόρφωση μίας παγιωμένης επιδοματικής πολιτικής, σε αντίθεση με την αναγκαία πολιτική "εργασίας για όλους".
Μπορεί οι αλλαγές να είναι σημαντικές και οι κρίσεις διεθνείς και εγχώριες να αποτελούν πάγιο δεδομένο των οικονομικών κύκλων, όμως η εποχή δεν έχει κανένα κοινό χαρακτηριστικό με την περίοδο που μας οδήγησε στα μνημόνια. Ο μη δομικός μετασχηματισμός την αναπτυξιακής πορείας της χώρας όμως, είναι δυνατόν να οδηγήσει σε χρόνιες στρεβλότητες που θα επηρεάσουν σημαντικά τον μέχρι σήμερα κοινωνικό και επιχειρηματικό ιστό της χώρας.
Περιοχές με προβλήματα και "φθίνουσες" οικονομικά, όπως η Αχαΐα, αναμένεται να πληγούν περισσότερο αν δεν ληφθούν δραστικά και εξειδικευμένα μέτρα. Από τον τρόπο που χρηματοδοτούνται οι επιχειρήσεις, στον τρόπο που διοχετεύονται τα κονδύλια του ΕΣΠΑ. Η εκτίναξη του ΑΕΠ το β΄ τρίμηνο δεν διαμορφώνει μία παγιωμένη κατάσταση. Καλό θα είναι λοιπόν να χρησιμοποιηθεί ως θετικό γεγονός για τον μακροπρόθεσμο σχεδιασμό και όχι για προσωρινή επικοινωνιακή στόχευση.
Το πώς θα βγούμε από την υγειονομική περιπέτεια εξαρτάται από τον βαθμό αποδοχής των δεδομένων από τους πολίτες. Επισημαίνω την αναγκαιότητα αποδοχής, καθώς ποτέ δεν συμπαθούσα τον όρο επιβολή. Η υπερίσχυση της κοινής λογικής αποτελεί αναγκαία επιβολή από μόνη της. Θα πρέπει δε να μας οδηγήσει σε σκέψεις για το πώς πρέπει να συνεργαζόμαστε ως κοινωνία και ως πολιτεία σε σχέση με τους πολίτες της σε αντίστοιχες περιπτώσεις ή κρίσεις αυτής της μορφής, που κατά πάσα πιθανότητα θα επανέρχονται αν κρίνουμε από τα λεγόμενα των "ειδικών".
H πανδημία δεν θα μπορούσε να αφήσει ανεπηρέαστη την πολιτική. Επί της ουσίας ισοπέδωσε τις ιδεολογικές διαφορές. Κατά συνέπεια και την γενική θεώρηση της οικονομικής πολιτικής. Μία εξέλιξη βέβαια που έχει παρατηρηθεί εδώ και πολλά χρόνια στην Ευρώπη. Η κρίση όμως, παρουσιάζει μία ιδανική ευκαιρία να αναδειχθούν πολιτικές εκτός της πεπατημένης. Με πολιτική και οικονομική στόχευση, με ισχυρές κοινωνικές προεκτάσεις και πραγματική προοδευτικότητα.
Δυστυχώς, ο προοδευτικός χώρος σε Ευρωπαϊκό επίπεδο δεν αντιλήφθηκε ή δεν έχει τη διάθεση να αντιληφθεί πως η ανάδειξη νέων πολιτικών αποτελεί αναγκαιότητα επιβίωσης. Όχι μόνον πολιτικής, αλλά κυρίως κοινωνικής. Σήμερα, οι νέες τεχνολογίες σταδιακά θα αφαιρούν τη δυνατότητα εφαρμογής πραγματικά αναγκαίων καινοτόμων και προοδευτικών προτάσεων, καθώς η προστασία δεδομένων γενικά θα τείνει να ομογενοποιεί τον πολιτικό λόγο.
Στην χώρα μας η αναγκαιότητα προώθησης -έστω και ως πρόγραμμα- καινοτόμων και υβριδικών σε ορισμένες περιπτώσεις πολιτικών δεν έγινε αντιληπτή από ένα ευρύ φάσμα του προοδευτικού χώρου. Ως να στέρεψε από ιδέες και τον τρόπο να τις αναδείξει. Όσο δεν γίνεται αποδεκτός και αντιληπτός ο αναγκαίος αυτός νέος ρόλος και ο χώρος αναλώνεται σε μικροπολιτική και εσωστρέφεια, τόσο οι ιδέες του ευρύτερου χώρου θα απαξιωθούν, καθώς τα σημαντικά κοινωνικά προβλήματα που θα ακολουθήσουν, ίσως οδηγήσουν τους πολίτες στην αναζήτηση άλλων, φαινομενικά ριζοσπαστικών χώρων.
Στη βάση αυτή δεν πιστεύω πως η πορεία ανάταξης του πραγματικά προοδευτισμού περνάει μέσα από πρόσωπα. Δεν είναι θέμα προσώπων πλέον, αλλά συνολικής αναμόρφωσης πολιτικού λόγου και προγράμματος, αποδεκτού από την κοινωνία, που επιζητεί διαφορετικές πολιτικές προσαρμοσμένες στις μετα-covid εξελίξεις.
Άλλωστε, αν το προϊόν "πολιτική" είναι ανάγκη να γίνει ελκυστικό πάλι για τους πολίτες/ψηφοφόρους, πρέπει οι ίδιοι οι φορείς της κεντροαριστεράς να "πουλήσουν" την αναγκαιότητα συμμετοχής των πολιτών στην διαμόρφωση πολιτικών για το καλό του τόπου τους και όχι για την πολιτική επιβίωση εκείνων που κατ΄ επάγγελμα διαχρονικά επιδιώκουν την προσωπική τους επιβίωση.
