Και φημί δράσαι κούκ απαρνούμαι ο μη.
(Ναι εγώ το έκαμα και δεν τ’ αρνιέμαι.)
Από τον ομηρικό κύκλο και τον μύθο των Ατρειδών, τα πάθη της γενιάς των Λαβδακιδών είναι τα πιο ανθρώπινα γι αυτό από αυτόν τον μύθο ξεπήδησε ένα έργο συνείδησης. Η Αντιγόνη αντιμετωπίζει τον άνθρωπο σαν υποκείμενο προσωπικών αξιών που στέκεται απέναντι στις κοινωνικές επιταγές και στις υποχρεώσεις.
Η συγκέντρωση όλων των θεμάτων που απασχολούν την αρχαιοελληνική σκέψη με κέντρο τον άνθρωπο, τις ανάγκες του, τις αδυναμίες του, της συνείδησης, της αξιοπρέπειας, του κοινωνικού, του ηθικού, τους σκοπούς και τις επιδιώξεις του ατόμου, βρίσκονται στην Αντιγόνη του Σοφοκλή.
Η τραγωδία της Αντιγόνης είναι μια βυθοσκόπηση της δημοκρατικής κοινωνίας, στην οποία το άτομο απαιτεί την κατοχύρωση της προσωπικότητας του. Η στάση του καθενός σε μια τέτοια κοινωνία έχει συνέπειες για τους υπόλοιπους, οι αποφάσεις του ατόμου δεν αφορούν μόνο το ίδιο αλλά και τον περίγυρό του.
Ο Κρέων βασιλιάς της Θήβας πλέον, διατάζει να μην ταφεί ο Πολυνείκης, αφού επιτέθηκε εναντίον της πατρίδας του. Η Αντιγόνη θάβει τον αδελφό της όπως είχε καθήκον. Ο Κρέων διατάζει να ταφεί ζωντανή για την ανυπακοή της. Ο γιος του Κρέοντα, ο Αίμων, ερωτευμένος με την Αντιγόνη προσπαθεί να βρει μια λύση, χωρίς να τα καταφέρει. Η Αντιγόνη αυτοκτονεί κι ο Αίμων πεθαίνει κι αυτός στην αγκαλιά της, η γυναίκα του Κρέοντα μην αντέχοντας το χαμό των παιδιών της αυτοκτονεί και ο Κρέων μη μπορώντας να αντέξει τις φοβερές επιπτώσεις των τρομερών αποφάσεών του μετανιωμένος ψάχνει τρόπο να χαθεί από αυτόν τον κόσμο.
Ο Σοφοκλής δεν δημιουργεί έναν κακό ήρωα τον Κρέοντα αυταρχικό βασιλιά, αιμοδιψή τύραννο και μια αγνή αδελφή την Αντιγόνη και η σύγκρουση του απόλυτου κακού με το απόλυτο καλό γεννά τη δράση, την κορύφωση και τη λύση. Όλα είναι πιο σύνθετα, ο Κρέων είναι η νόμιμη αρχή και στην Αθηναϊκή Δημοκρατία υπάρχει νόμιμη αρχή. Τη Δημοκρατία την εκφράζει η αρχή αλλά και ο λαός. Όταν δεν υπάρχει αρμονία μεταξύ αρχής και λαού κάπου το πράγμα χωλαίνει κάτι τέτοιο θα συνέβαινε και στην Αθηναϊκή Δημοκρατία, για την οποία ο Θουκυδίδης γράφει ότι ‘’εγίγνετο λόγω μέν δημοκρατία, έργω δε του πρώτου ανδρός αρχή.’’ Ο Κρέων έχει καθήκοντα και υποχρεώσεις πρέπει να υπερασπιστεί το δίκαιο και τους νόμους. Ο Πολυνείκης επιτίθεται με ξένο στρατό κατά της πατρίδας του. Το δίλημμα του Κρέοντα είναι αν θα εφαρμόσει το δίκαιο της πολιτείας ή τον άγραφο νόμο των ανθρώπων.
Η Αντιγόνη θα ακούσει τη φωνή της συνείδησής της, θα θάψει τον αδελφό της έτοιμη να πληρώσει κάθε τίμημα. Είναι ο μόνος δεδομένος χαρακτήρας του έργου. Οι άλλοι ήρωες διαμορφώνονται με την ανέλιξη του έργου. Η Αντιγόνη είναι πεισμένη εξ αρχής για το δίκιο της, αλύγιστη στο καθήκον, χωρίς κανένα συμβιβασμό ερωτοτροπεί κάποιες φορές και με τον θάνατο.
Ο Κρέων δημοκρατικός στους τύπους, αλλά στενοκέφαλος και σκληρός στην εφαρμογή των νόμων, εκφράζει την κρίση της Αθηναϊκής δημοκρατίας.
Η Αντιγόνη είναι σπουδαίο έργο αιώνια επίκαιρο γιατί το πρόβλημα της συνείδησης του ανθρώπου μπροστά στη Δημοκρατία που γίνεται ‘’του πρώτου ανδρός αρχή’’, είναι ένα από τα προβλήματα που κατατρύχουν τις σύγχρονες κοινωνίες και την εποχή μας.
Η παράσταση πάσχει από ρυθμό, ένταση και παλμό. Ο φόβος, η ζοφερότητα, η αγωνία, για τις αποφάσεις και τις πράξεις των ηρώων δεν φτάνει ποτέ στους θεατές. Όλα συμβαίνουν επί σκηνής χωρίς βάθος, ένταση, πυκνότητα, όλα έχουν δύο διαστάσεις.
Η αποφασιστικότητα της Αντιγόνης είναι γαλβανισμένη από τη βαθιά της πίστη ότι κάνει το σωστό, το ηθικό, το θεόπεμπτο κι αυτό της δίνει δύναμη. Η στάση της δεν καθορίζεται από κάποιο καπρίτσιο ή κάποια ιδιοτροπία, πιστεύει βαθιά αυτό που κάνει τόσο βαθιά που δεν το’ χει σε τίποτα να πεθάνει, υπάρχουν στίχοι και στιγμές που η ηρωίδα ερωτοτροπεί με τον χάροντα, αυτό το συνταρακτικό συναίσθημα όπως και άλλα, λίγες στιγμές φτάνουν στο κοίλον του θεάτρου.
Κρέων, τι είναι αυτό που κάνει τον Κρέοντα να συνθλίβεται ανάμεσα στις σκέψεις, τις αποφάσεις, το καθήκον και τις επιθυμίες του;
Η Αντιγόνη πορεύεται προς το θάνατο στην αγκαλιά του αγαπημένου της, χορεύει κάποιες φορές και με το χάρο, έναν ένδοξο θάνατο. Το τρομερό είναι αυτό που συμβαίνει όμως με τον Κρέοντα, δεν επιλέγει τίποτα ακολουθεί τις επιταγές και τους νόμους της πολιτείας του καθήκοντος, φοράει ακάνθινο στεφάνι και προχωρά προς το έρεβος. Ποιο είναι πραγματικό θύμα;
Όμως ένας Κρέων που δεν πιστεύει αυτά που λέει κι αυτά που διατάσει, ένας Κρέων που σχεδόν ψιθυρίζει στον θεατή, ‘’τα καλά και τα ηθικά τα εκπροσωπούν οι άλλοι ήρωες, εγώ είμαι ο κακός και μόνο’’, δεν είναι πειστικός Κρέων. Αυτά τα έντονα διλήμματα και η συντριβή του άνακτα, έφτασαν στους θεατές μόνο για λίγο και προς το τέλος της παράστασης, όταν ο Κρέων συνομιλούσε πια με τον αφανισμό και την ανυπαρξία του.
Δεν νιώθουμε τον αποτροπιασμό καθώς συνθλίβονται δύο νέοι άνθρωποι. Ούτε την αγανάκτηση για τις απάνθρωπες αποφάσεις της εξουσίας. Τόσο μαύρο πάνω στη σκηνή, στα ρούχα, στα αντικείμενα ακόμα και στις υποφωτισμένες υπογραμμίσεις και ούτε μια στιγμή δεν νιώθουμε τα φοβερά και τρομερά που συμβαίνουν, ο θάνατος, η βία και ο τρόμος τόσο κρίσιμα για το έργο, λείπουν από την παράσταση. Η μουσική υπογραμμίζει και τονίζει αρκετά εύστοχα πολλές φορές τα τεκταινόμενα επί σκηνής. Η παράσταση όμως περιγράφει το έργο, δεν το ερμηνεύει.
Έσβηναν τα φώτα της παράστασης και πέρασα δίπλα από έναν ένστολο, είναι η τρομερή η δύναμη της εξουσίας αλλά και η εξουσία της πίστης είναι ανυπέρβλητη Πολλές φορές το ίδιο τρομερή και πάντα πιο συντριπτική.
