Πριν από μόλις έξι εβδομάδες, ο Τζο Μπάιντεν εμφανιζόταν αισιόδοξος ότι οι 300.000 άνδρες των Αφγανικών Δυνάμεων Εθνικής Άμυνας και Ασφάλειας διέθετε την εκπαίδευση, τον εξοπλισμό και την ικανότητα να αντισταθεί στην κατάληψη της χώρας από τους Ταλιμπάν μετά την υποχώρηση των αμερικανικών δυνάμεων.
«Το ενδεχόμενο να καταλάβουν τα πάντα οι Ταλιμπάν και να κυριεύσουν στη χώρα είναι εξαιρετικά απίθανο» δήλωνε ο αμερικανός πρόεδρος στις αρχές Ιουλίου, υπενθυμίζουν οι Financial Times. «Προσφέραμε στους αφγανούς εταίρους μας όλα τα εργαλεία –τονίζω, όλα τα εργαλεία, την εκπαίδευση και τον εξοπλισμό οποιουδήποτε άλλου σύγχρονου στρατού» διαβεβαίωνε,
Κι όμως, παρά τα σύγχρονα όπλα και την εκπαίδευση του αφγανικού στρατού, οι Ταλιμπάν κατάφεραν σε διάστημα λίγων ημερών να καταλάβουν τα δύο τρίτα του Αφγανιστάν και τελικά την πρωτεύουσα Καμπούλ.
Τα αφγανικά στρατεύματα απλά διαλύθηκαν, αποχώρησαν ή υποχώρησαν στις βάσεις τους, παρά τα δισεκατομμύρια δολάρια που διατέθηκαν για την εκπαίδευση και τον εξοπλισμό τους. Σε κάποιες περιπτώσεις, λένε οι FT, σύγχρονα όπλα αφέθηκαν στο πεδίο για να πέσουν τελικά στα χέρια μαχητών που κινούνται με μοτοσικλέτες και κραδαίνουν καλάσνικοφ.
Πρώην στρατιωτικοί αξιωματούχοι της Δύσης και ανεξάρτητοι ακαδημαϊκοί εκτιμούν πως η κατάρρευση του αφγανικού στρατού αντανακλά την ευρεία απογοήτευση με την κυβέρνηση του προέδρου Ασράφ Γάνι, τη διαφθορά και την κακοδιαχείριση εντός των ενόπλων δυνάμεων, αλλά και το χαμηλό ηθικό των στρατιωτών, οι οποίοι δεν είχαν πειστεί ότι θα μπορούσαν να κερδίσουν έναντι των Ταλιμπάν χωρίς στήριξη από τις ΗΠΑ.
Αφγανοί στρατιώτες στην τελετή αποφοίτησής τους από την εκπαίδευση στη Χεράτ τον Οκτώβριο του 2017. Δεν φαντάζονταν τότε τι θα ακολουθούσε (Reuters)
«Το πρόβλημα με τον στρατό δεν ήταν η έλλειψη εκπαίδευσης ή όπλων. Το σημαντικότερο στον πόλεμο είναι η πολιτική» είπε ο Μάικ Μάρτιν, Βρετανός πρώην στρατιωτικός αξιωματούχος και και συγγραφέας του βιβλίου An Intimate War για τις συγκρούσεις στο Αφγανιστάν.
Ο Μάρτιν εκτιμά πως ο Γάνι, τεχνοκράτης της Παγκόσμιας Τράπεζας που έγραψε βιβλίο για τη μεταρρύθμιση αποτυχημένων κρατών προτού εκλεγεί στη θέση του προέδρου το 2014, δεν είχε τις πολιτικές δεξιότητες για να διατηρήσει πιστές τις πολλές διαφορετικές εθνοτικές ομάδες στην ιδέα ενός εθνικού αγώνα. Όταν τελικά ήρθαν αντιμέτωποι με την επικείμενη απόσυρση των ΗΠΑ, οι παραδοσιακοί εθνοτικοί, φυλετικοί ή ακόμα και οικογενειακοί δεσμοί επισκίασαν την όποια πίστη μπορεί να αισθάνονταν πολλοί αφγανοί έναντι του νεότοκου αφγανικού στρατού, επιτρέποντας στους περιφερειακούς διοικητές των Ταλιμπάν να διαπραγματευτούν την ουσιαστικά ειρηνική παράδοση πολλών στρατιωτών.
Σύμφωνα με τον Μάρτιν, «το πολιτικό σύστημα των Ταλιμπάν μπόρεσε να ξεφλουδίσει κομμάτια της κυβέρνησης επειδή η κυβέρνηση δεν φρόντισε αρκετά τους ψηφοφόρους της –τις φυλές, τις φατρίες, τους ένοπλους μαχητές και τις εθνότητες. Αυτό είναι το θεμελιώδες ζήτημα. Οι στρατιωτικοί διοικητές απλώς παραδόθηκαν με αντάλλαγμα την αμνηστία που τους χορήγησαν οι Ταλιμπάν».
Η συμφωνία που έκλεισε με τους Ταλιμπάν ο τέως πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ τον Φεβρουάριο του 2020, σε συνδυασμό με την αποφασιστικότητα του Μπάιντεν να την τηρήσει χωρίς ένα καλά σχεδιασμένο σχέδιο στρατιωτικής μετάβασης, ενθάρρυναν τους Ταλιμπάν και έπληξαν το ηθικό των αφγανικών ενόπλων δυνάμεων την ώρα που στη χώρα είχε μόλις αρχίσει η περίοδος των μαχών. Η περίοδος αυτή γενικά διαρκεί από τον Απρίλιο μέχρι τον Οκτώβριο, καθώς στη συνέχεια ο χειμώνας καλύπτει με χιόνι το μεγάλο μέρος της χώρας.
Ο Άλι Γιαβ΄σαρ Άντιλι, διευθυντής του Afghanistan Analysts Network, υποστηρίζει πως οι αφγανοί στρατιώτες ταράχθηκαν από τον απότομο τρόπο με τον οποίον αποσύρθηκε η αμερικανική υλικοτεχνική και αεροπορική στήριξη. Πολλοί Αφγανοί- συμπεριλαμβανομένου του Γάνι- ποτέ δεν το περίμεναν.
Η Ελίζαμπεθ Θρέλκελντ, πρώην αξιωματούχος του Στέιτ Ντιπάρτμεν, εκτίμησε από την πλευρά της πως το ηθικό του αφγανικού στρατού ήταν πεσμένο και η ήττα έμοιαζε αναπόφευκτη. «Αν βρίσκεσαι σε κάποια από τις επαρχιακές πόλεις που παραμένουν όρθιες, οφείλεις να αναρωτηθείς ‘γιατί πολεμάω και ποιες είναι οι πιθανότητες επιτυχίας;» είπε.
Πρώην ανώτατος στρατιωτικός αξιωματούχος των ΗΠΑ ανέφερε στην εφημερίδα πως οι Αφγανική Πολεμική Αεροπορία επλήγη σκληρά από την αποχώρηση 15.000 και πλέον εργολάβων που κάποτε βοηθούσαν ώστε να πετούν τα αεροσκάφη και τα ελικόπτερα που παρείχαν οι ΗΠΑ.
«Η λειτουργική ετοιμότητα της αεροπορίας υποβαθμίζεται και μοιράζεται σε όλη τη χώρα προσπαθώντας να ανταποκριθεί σε διάφορες απελπιστικές καταστάσεις» ανέφερε ο αξιωματούχος. «Όταν οι στρατιώτες αντιληφθούν πως δεν θα έρθει κανένας να τους σώσει, θα λιποτακτήσουν, θα φύγουν ή θα παραδοθούν» είπε.
Δεν παραδόθηκαν όμως αμαχητί όλες οι αφγανικές δυνάμεις. Οι καταδρομείς των ειδικών δυνάμεων πολέμησαν σκληρά και κράτησαν τη γραμμή έναντι των Ταλιμπάν σε πόλεις όπως η Λάσκαρ Γκα, μέχρι που τελικά τους απέσυραν. Ήταν όμως πολύ λίγοι για να αποτρέψουν την επέλαση.
Οι ένοπλες δυνάμεις μαστίζονταν εξάλλου από διαφθορά, όπως για παράδειγμα στο θέμα των «στρατιωτών-φαντασμάτων» που υπάρχουν μόνο στα χαρτιά –επιτρέποντας σε άλλους να συλλέξουν τους μισθούς τους. Αν και επισήμως υπάρχουν 300.000 Αφγανοί στρατιώτες, η Θρέλκελντ τόνισε πως «στην πραγματικότητα είναι πολύ λιγότεροι».
Στην κατάρρευση συνέτεινε όμως και η άρνηση της κυβέρνησης Γάνι να πιστέψει πως ο Μπάιντεν πράγματι θα προχωρούσε στην απόσυρση των τελευταίων αμερικανών δυνάμεων –άρνηση που την εμπόδισε να προετοιμαστεί κατάλληλα.
Όπως εκτίμησε ο πακιστανός αναλυτής Αχμέντ Ρασίντ, συγγραφέας βιβλίων για την Κεντρική και Νότια Ασία, «πάντα υπήρχε η ελπίδα πως όσο χειροτέρευε η κατάσταση τόσο πιο προφανές θα γινόταν πως οι Αμερικανοί θα έπρεπε να παραμείνουν».