Το μυθιστόρημα του Χόρχε Σεμπρούν (1923-2011) «Ο δεύτερος θάνατος του Ραμόν Μερκαντέρ», που παρέμενε εδώ και χρόνια εξαντλημένο, επέστρεψε αυτές τις ημέρες στις προθήκες των βιβλιοπωλείων με την επανέκδοση της μετάφρασης του 'Αρη Αλεξάνδρου (ήταν προσωπικός φίλος του Σεμπρούν) από τις εκδόσεις Θεμέλιο, στο πλαίσιο της συμπλήρωσης 55 χρόνων από την ίδρυσή τους.
Δημοσιευμένο το 1969, το μυθιστόρημα του Σεμπρούν είναι επικεντρωμένο στο πρόσωπο του Ραμόν Μερκαντέρ, του ανθρώπου που δολοφόνησε τον Αύγουστο του 1940, κάτω από ένα ανελέητα εκτυφλωτικό ήλιο, τον Λέον Τρότσκι στο Μεξικό.
Το βιβλίο δεν αποτελεί πολιτική βιογραφία ούτε του Τρότσκι ούτε του Καταλανού δολοφόνου του, που κατά πάσα πιθανότητα ενήργησε για λογαριασμό του Στάλιν, αν και η Σοβιετική Ένωση αποποιήθηκε την επαύριο της δολοφονίας την οποιαδήποτε εμπλοκή ή ευθύνη. Ο Σεμπρούν, όμως, δεν γράφει ιστορία, αλλά λογοτεχνία και εκείνο που τον ενδιαφέρει πρωτίστως είναι να διερευνήσει το πώς ένας ταγμένος αγωνιστής και επαναστάτης όπως ο Μερκαντέρ (πέθανε μια δεκαετία σχεδόν μετά τη δημοσίευση του μυθιστορήματος) μπλέχτηκε στο σκοτεινό παιχνίδι της φυσικής εξόντωσης του Τρότσκι (είχε προηγηθεί μια πρώτη απόπειρα δολοφονίας του).
Τι ακριβώς ωστόσο συμβαίνει στον «Δεύτερο θάνατο του Ραμόν Μερκαντέρ»; Έχοντας εκτίσει εικοσαετή ποινή στη φυλακή, ο Ραμόν αποκτά εκ νέου την ελευθερία του και αναλαμβάνει μια μυστική αποστολή κατά τη διάρκεια της οποίας χάνει τη ζωή του (πέφτει με τη σειρά του θύμα δολοφονίας) . Αυτός είναι και ο δεύτερος θάνατός του - ο πρώτος επήλθε όταν παρερμηνεύοντας το επαναστατικό του καθήκον (και πιστεύοντας ότι συνέχιζε να υπηρετεί τα κομμουνιστικά ιδανικά) επωμίστηκε το βάρος της δολοφονίας του Τρότσκι. Ο Σεμπρούν (γεννημένος στη Μαδρίτη και ανδρωμένος στη Γαλλία) υπήρξε, όπως κι ο Μερκαντέρ, αφοσιωμένος κομμουνιστής και επαναστάτης. Με παρατεταμένη θητεία στο ναζιστικό στρατόπεδο συγκέντρωσης Μπούχενβαλντ (δεν διέγραψε ποτέ από τη μνήμη του την εμπειρία του εγκλεισμού του), διαγραμμένος από το Κομμουνιστικό Κόμμα όταν ξεκίνησε να γράφει τον «Δεύτερο θάνατο του Ραμόν Μερκαντέρ», αναγνωρισμένος από νωρίς στο διεθνές πολιτικό και λογοτεχνικό στερέωμα για την ικανότητα και την τόλμη του να αναφέρεται σε σκληρές αλήθειες, ο Σεμπρούν αποκαλύπτει στις σελίδες του βιβλίου του τις πολλαπλές μεταμορφώσεις του σταλινισμού. Αξίζει τον κόπο να σημειώσουμε πως πρόκειται για ένα μυθιστόρημα που συνδυάζει την πολιτική περιπέτεια και το κατασκοπικό θρίλερ με τις υψηλές τεχνικές του μοντερνισμού, ιδιαίτερα δημοφιλείς κατά τη δεκαετία του 1960 (ασυνεχής αφήγηση και συχνές μεταπηδήσεις με αδιάκοπα μπρος-πίσω στον χρόνο).
Βρισκόμαστε στην κορύφωση του Ψυχρού Πολέμου και ο Σεμπρούν κάνει κάτι πολύ παραπάνω από το να φωτίσει και να ξετυλίξει τις σταλινικές μεθοδεύσεις. Μέσα από το πρόσωπο και τις πράξεις του Ραμόν Μερκαντέρ έχουμε την ευκαιρία να παρακολουθήσουμε όλη την ιστορία του κομμουνιστικού κινήματος, ξεκινώντας από τον Εμφύλιο της Ισπανίας και φτάνοντας μέχρι τον θάνατο του Στάλιν και το 20ό Συνέδριο του ΚΚΣΕ.
«Ο δεύτερος θάνατος του Ραμόν Μερκαντέρ» πρωτοκυκλοφόρησε στη Γαλλία από τις εκδόσεις Gallimard και τη χρονιά της κυκλοφορίας του κέρδισε το βραβείο Φεμινά. Στην Ελλάδα, κυκλοφόρησε το 1983 και η επετειακή σημερινή έκδοση έχει τυπωθεί στο μονοτονικό και διατίθεται με νέα τυπογραφική επιμέλεια. Επίσης διατηρήθηκε το εξώφυλλο της πρώτης έκδοσης, φιλοτεχνημένο από τον Αλέξανδρο Ίσαρη.
Πηγή ΑΠΕ-ΜΠΕ